Voorzitter op vrijdag: "On­ge­nu­an­ceer­de ver­al­ge­me­ning beïnvloedt de publieke opinie, en niet in goede zin"

Onze illustere Italiaanse confrater Piero Calamandrei (1889-1956) schreef dat het met rechters is zoals met leden van een religieuze orde: het is nodig dat elk van hen een voorbeeld van deugdzaamheid is, als je niet wil dat de gelovigen aan hun geloof verzaken.

Moet het herhaald worden? Het gezag van de magistratuur vertoont krassen en de ophefmakende examenfraude is daaraan niet vreemd. Omdat de balie het vermoeden van onschuld hoog in het vaandel voert, hoger kan echt niet, spreek ik over de feiten in de voorwaardelijke wijs.

Ziehier dus de werkhypothese, die kan verschillen van de reële casus, en enkel de educatieve doeleinden van deze column dient: je bent jong, je hebt een rechtendiploma bijeengesprokkeld, magistraat worden is je droom. Aan anderen vertel je dat je je geroepen voelt tot een Hogere Opdracht in het Belang van de Samenleving.

Maar als je in de spiegel kijkt, verschilt de beeldvorming stevig van wat je wil uitdragen. Je ambieert in feite bovenal een vaste job, en dan nog wel eentje met macht en uitstraling. Een functie waarmee je anderen, die eertijds misschien op je neerkeken, het nakijken geeft. Neerkijken wordt nakijken, hahaha, is dat niet prachtig? Loontje komt om zijn boontje. Met een beetje geluk kun je je in die job nestelen voor de rest van je beroepsleven. Met nog wat bijkomend geluk wordt de droombaan een gesalarieerde sinecure. De verantwoordelijkheid die ermee gepaard gaat, tja, dat is dan een ongemakkelijk maar zeker geen onoverkomelijk detail. Die morele last zal je niet tegenhouden in je plannen.

Echter, sinds Willem Elsschot weten wij dat tussen droom en daad wetten in de weg staan. Wetten, tot daaraan toe, maar ook praktische bezwaren, en dat is een pak lastiger. En weemoedigheid, die in dit geval iedereen kan verklaren, want die praktische bezwaren nemen de vorm aan van examens waarvoor je moet slagen om je ambitie – of je gebrek aan ambitie? – in realiteit om te zetten.

Ja, wat doe je dan? De rechtenstudie was al lastig genoeg, voor je slaagkansen voor het magistratuurexamen wil je graag een tandje bijsteken, kwestie van het gevaar op mislukken te milderen. Je vindt mensen in je inner circle die je daarbij kunnen helpen. Die mensen hebben op hun beurt ook een inner circle. Zo krijg je uiteindelijk de examenvragen stiekem toegespeeld. Je moet dan al een minus habens zijn om niet te slagen. Op die manier raak je door het gevreesde examen. Je bent er nog helemaal niet om je benoeming tot magistraat te kunnen binnenrijven, maar je hebt wel een notoir moeilijke hindernis genomen om dat doel te bereiken. Ni vu ni connu, denk je.

Als dan, nog steeds volgens onze educatieve hypothese, blijkt dat er bij de examenfraudeurs zowel advocaten als magistraten zitten, is het amalgaam snel gemaakt.

De Standaard van 5 maart jl. had het over de penetrant geworden ‘stank van klassenjustitie’, ‘een corrupte mentaliteit’. ‘Justitie staat hier te kijk’, zo luidde het, ‘als familiezaak, geregeld bij een goed glas onder voorname lieden die de maat nemen van anderen.’ En toen was nog maar een deel van het schandaal boven water gekomen. Ook wie beter zou moeten weten, laat dan alle nuancering los, verzinkt in veralgemening en huilt mee met de hyena’s. Hyena’s huilen niet, zullen de taalpuristen opmerken, zij lachen. Maar in dit verhaal houd ik het op huilen.

Magistraten en advocaten, één grote familie, één pot nat waar iedereen iedereen beschermt? Je moet wel bijzonder slecht geïnformeerd zijn over de werking van de rechterlijke orde in al haar verschijningsvormen, als je er zo over denkt. Ongenuanceerde veralgemening levert veel likes op maar bovenal beïnvloedt zij de publieke opinie, en niet in goede zin. Het is de voedingsbodem voor complotdenkers, cynici, populisten van alle slag en malcontenten die zonder alternatief alles overhoop willen gooien.

Amalgaam is niet nieuw. Dat is een troostende gedachte, als ze tenminste onze waakzaamheid niet vermindert.

Calamandrei vertelt nog het trieste verhaal van twee cliënten, straatarme ‘natuurlijke’ kinderen van een grootgrondbezitter. Hun vader stierf in 1940. De wet gaf hen recht op een lijfrente ten laste van de nalatenschap. De waarde van die laatste bepaalde het bedrag van de lijfrente.

De ‘wettige’ erfgenamen weigerden te betalen. Na 10 jaar procederen, kende een hof van beroep de ‘natuurlijke’ kinderen een matige som toe, berekend op de waarde ten tijde van de uitspraak.

Maar de wettige erfgenamen gunden hun verpauperde halfbroer en halfzus niets. Zij trokken naar het Hof van Cassatie, en kregen gelijk. Waarom? Het hof van beroep had de lijfrente berekend op de waarde van de nalatenschap ten tijde van de uitspraak, maar het had zich wettelijk moeten baseren op de nominale waarde bij overlijden. Helaas voor de natuurlijke kinderen was de munt ondertussen 50 maal minder waard geworden en voorzag de wet niet in enige waardeaanpassing. De lijfrente was nog slechts een aalmoes. Een onrechtvaardige, maar juridisch correcte beslissing: hoe leg je dat uit aan de cliënt? Calamandrei was er kapot van.

Zo kom ik tot mijn punt. De verongelijkte sukkelaars vernamen het verdict en belden zelf hun advocaat op. De broer zei: ‘Wij groeten u, meester. Maar waarom hebben jullie ons zoveel ongeluk berokkend? Wat hebben wij jullie misdaan, dat jullie ons zo hard laten afzien?’

‘Jullie.’ Rechters en advocaten, en zelfs de wetgever, onderscheid ertussen maakten ze niet meer. Allemaal hetzelfde. Te onrechtvaardig was het hen geworden.

Een groep, die door favoritisme en fraude benoemingen in de magistratuur vergemakkelijkt, werkt dat soort amalgaam in de hand. Dat geldt ook voor wie, vanuit de advocatuur of de magistratuur, fake news verspreidt of ons gezag te grabbel gooit. Wij moeten ons daartegen verzetten, meer dan ooit. In het belang van de samenleving. En gewoon in ons eigenbelang.

Herinner u de woorden van de voormalige Franse minister van Buitenlandse Zaken Hubert Védrine: ‘Wie zijn belangen niet verdedigt, wordt niet au sérieux genomen wanneer hij het over zijn “waarden” heeft.’

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies