Voorzitter op vrijdag: "Diep vanbinnen gaat het om meer dan de staat van het ge­rechts­ge­bouw"

Realiteit overstijgt fictie. Dat is niet nieuw. Het is waar tot in het scatologische toe. En dat is het niveau waarnaar ik u vandaag laat afdalen, une fois n’est pas coutume. Terug naar de pre-oedipale fase. Het hoeft niet altijd geleerde rechtsdoctrine te zijn.

Wie recent de sanitaire ruimtes in het Brusselse gerechtsgebouw bezocht, weet daarvan mee te spreken, van die realiteit die de fictie ver achter zich aan laat bengelen. Bij mijn laatste poging tot bezoek waren, in de herentoiletten in de ‘gang van de balie’, alle aanwezige urinoirs defect. Met de praktische voorzienigheid die de facilitaire diensten van het Justitiepaleis van oudsher gekenmerkt heeft, waren ze vakkundig afgedekt met vuilniszakken. Bijna kunstzinnig. Dat Marcel Duchamp daar niet op gekomen is.

Een paar van de klassieke toiletten blijven gelukkig bruikbaar. Mits de bezoeker niet af te rekenen heeft met een hoge graad van geurgevoeligheid, dat wél natuurlijk. Maar geen mens die op een bisschoppelijk college school gelopen heeft, of zijn dienstplicht vervuld heeft bij het Belgisch Leger, zal zich door zo’n futiliteit laten afschrikken. Hoezo, er is geen doorzettingsvermogen meer in onze verweekte maatschappij? Komaan, wij gaan ervoor, weliswaar met een duwtje in de rug vanwege de biologische nood.

De passant die dezer dagen een odyssee langs de waterleidingen van Justitie aandurft, wachten nog andere uitdagingen. De instellingen van de rechterlijke orde die gehuisvest zijn in het paleis kregen vorige week een prachtige e-mail toegestuurd, in de twee landstalen – niet altijd een verworvenheid in die omgeving, dat is dan weer een opsteker. Die e-mail gaat zo: “We hebben tegenwoordig een probleem met de aanvulling van toiletpapier en schoonmaakmiddelen. SPF Justice (sic) is zich terdege bewust van het probleem, op alle niveaus van de hiërarchie. We wachten op de vrijgave van het budget. Zodra dit het geval is, zullen de voorraden worden aangevuld. In de tussentijd heeft het geen zin om ons e-mails te sturen over dit onderwerp. Bedankt voor uw begrip.”

Er stroomt nog steeds water door de kraan, gebruik dat dan misschien bij gebrek aan papier. Doe je best en God doet de rest. Maar hier is het toch nog net iets beter om je op voorhand zelf te voorzien van het nodige papier, alvorens je toegeeft aan lichamelijke noden.

Ondertussen zijn de aannemers druk in de weer om, tegen de viering van 200 jaar België, de voorgevel van het besproken gebouw klaar te hebben, en hopelijk ook de achter- en zijgevels. Op de feestelijke televisiebeelden vanop het Poelaertplein zal het paleis er aan de buitenkant weer pico bello uitzien.

Maar, beste ‘alle niveaus van de hiërarchie’, herinner u de onsterfelijke woorden van Koen Wauters:

Wordt het niet es tijd voor je ware aard
Innerlijke schoonheid is het meeste waard
Kijk naar wat je hebt vergaard binnenin

Het zit vanbinnen (3x)
Diep vanbinnen.

En aangezien het niet zomaar vanbinnen zit, maar diep vanbinnen, gaat het niet alleen over de staat van het gebouw, maar over alles wat ermee te maken heeft. De Franse journalist Alphonse Allais (1854-1905) zei het al: ‘alles zit in alles, en vice versa’. Het respect dat de rechterlijke macht nodig heeft om haar grondwettelijke taken te vervullen gaat samen met het respect dat zij kan uitstralen en afdwingen. Dat gebeurt niet alleen door de kwaliteit van de rechtsgang en die van de uitspraak, die allebei respect moeten afdwingen bij de partijen die betrokken zijn bij de zaak en in een breder perspectief moeten bijdragen tot de maatschappelijke vrede, volgens de regels van het recht. Respect hangt ook samen met de wijze waarop de magistraten, de griffiers en het personeel van Justitie – en, met de hand in eigen boezem, de advocaten – zich gedragen op zittingen en daarbuiten. En met de omkadering van het geheel: het gebouw, de infrastructuur, de IT-uitrusting. Als er een probleem is met de rekrutering op Justitie, dan heeft dat ook daarmee te maken.

Zonder te willen vervallen in het monumentalisme van de negentiende eeuw, loont het de moeite stil te staan bij de keuzes die destijds gemaakt zijn. Bekijk de omvang, de locatie en het aura van het gerechtsgebouw en vergelijk dat met die van het parlement, de regeringsgebouwen, en zelfs het koninklijk paleis. Veel commentaar behoeft dat niet. Het prestige dat de politiek toekende aan de rechterlijke macht kon moeilijk zichtbaarder gemaakt worden. Dat waren andere tijden.

Veranderde tijden moeten er ons niet van weerhouden om terug te grijpen naar de blijvend actuele analyse van generaal De Gaulle: gezag is niet mogelijk zonder prestige, en prestige is niet mogelijk zonder afstand. Welnu, in onze rechterlijke macht is de afstand bewaard, soms te goed, maar voor wat het prestige betreft valt er nog heel wat aan de weg te timmeren. Benieuwd welk timmerwerk de politieke partijen zullen voorstellen in hun politieke programma’s. En voor het overige is het hooghouden van prestige, afstand en kwaliteit een opdracht voor elk van ons, advocaten én magistraten. Na het verslag van de Hoge Raad voor de Justitie over Operatie Kelk meer dan ooit, op alle niveaus van de hiërarchie.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies