Voorzitter op vrijdag: "De balie staat voor een open maat­schap­pij waar menselijke waardigheid centraal staat"

Tijd vliegt. De Romeinen hadden er een scherpere uitdrukking voor: tempus fugit. De tijd vlucht weg. In zijn vlucht kun je hem nooit inhalen. Net als je er bent blijkt hij al vertrokken.

Het is niet mijn gewoonte om aan proustiaanse introspectie te doen. Toch niet in deze rubriek van OrdeExpress, een titel die ook snelheid en vluchtigheid in zich draagt. Maar ik kan er niet omheen. Dit is de laatste ‘voorzitter op vrijdag’ van dit gerechtelijk jaar. Sterker nog, het is de laatste editie van mijn lopende mandaat. Drie jaar al zijn weggevloeid sinds de algemene vergadering van de OVB mij de eer verleende mij te verkiezen tot voorzitter. In april 2023 herkoos de algemene vergadering mij voor een tweede mandaat. Die hernieuwde eer betekent dat ik zowat halverwege ben.

Dat vervult mij met deemoed en met weemoed. Weemoed om de tijd die voortschrijdt, om de keuzes die moesten gemaakt worden waardoor andere zaken onaangeroerd bleven, om de gemiste kansen die misschien pas over enkele jaren duidelijk zullen worden. Want zo gaat dat met gemiste kansen. Ze lijken eerst onooglijk. Pas veel later, wanneer zij onverbiddelijk geworden zijn, dringen zij zich op, zoals spoken in een oud Schots landhuis. Zij leven in de ziel van zijn bewoners, sommigen raken erdoor geobsedeerd. Franco Battiato zong het in 1983: ‘gli orizzonti perduti non ritornano mai’. Gemiste horizonten komen nooit meer terug. Het is ons geloof in de toekomst dat ons redt.

Weemoed dus, maar bovenal deemoed. Omdat persoonlijke verdienste in de Orde van Vlaamse Balies, zeer betrekkelijk is: wat de Orde doet is het gemeenschappelijke werk van velen, niet in het minst van de voortreffelijke medewerkers op wie wij mogen rekenen.

En omdat er nog zoveel te doen valt. Daarin huist ook dat toekomstgeloof. Het werk is niet af, nooit is het af. En misschien vooral, en dat spijt mij, omdat veel confraters ons nog niet gevonden hebben of niet inzien waarom wij er zijn, wat wij – de OVB – voor hen betekenen. Daar zal ik verder op inzetten: de Orde is er niet voor zichzelf en niet voor wie er een mandaat uitoefent, maar wel voor de collectiviteit van de advocaten, als – homogene maar tegelijk disparate – beroepsgroep. En voor de rechtzoekenden, voor hun toegang tot recht en rechter.

Eigenlijk ben ik wel trots op de vooruitgang die wij geboekt hebben met de OVB in de communicatie naar advocaten en rechtszoekenden toe. Maar ik realiseer mij nederig dat wij er nog niet zijn. Wij gaan dus nog een tandje moeten bijsteken en ik ben vastberaden om dat ook effectief te doen.

De uitdagingen voor ons beroep zijn overigens niet min. Advocaten zijn nog steeds op zoek naar de juiste vorm van ondernemerschap. Er zijn in België, met zijn 11,5 miljoen inwoners, ongeveer evenveel advocaten als in Nederland, dat 17,5 miljoen inwoners telt. Dat spreekt. Daarmee zeg ik niet dat wij met teveel zijn, maar wel dat het verdienmodel vragen oproept. De tendens naar verpaupering van een (gelukkig beperkt) deel van de balie laat mij geenszins onverschillig. Ook daaraan zullen wij aandacht moeten besteden. Financiële kwetsbaarheid is een menselijk drama. Bovendien tast zij de betrouwbaarheid van de balie aan. En het welzijn inclusief de fysieke en mentale gezondheid, die andere permanente aandachtspunten, komt onder druk te staan.

En dat tegen de achtergrond van de komst van artificiële intelligentie en andere vormen van digitale dienstverlening, die ons beroep grondig zullen dooreenschudden. Willen of niet, een paradigmaverschuiving is al volop aan de gang.

Wij zijn blij dat wij met dit bestuur erin geslaagd zijn om de BJB-module, die in binnen- en buitenland hoge ogen gooit, operationeel te maken en de vergoeding voor de tweedelijnsbijstand aanzienlijk te doen toenemen. Op dit elan zullen wij doorgaan en ook de Salduz-applicatie aanpakken, mits de overheid mee wil.

Van buitenaf komen er de aanvallen op onze kernwaarden, op het beroepsgeheim en de onafhankelijkheid in het bijzonder. Voortdurend, strijdvaardig als wij zijn, procederen wij om de positie van de advocaat te vrijwaren en wij zullen die strijdbijl niet begraven. We bonden met succes de strijd aan tegen de ondermijning van het beroepsgeheim in de antiwitwaswet en de DAC6, nu gaan wij dat ook doen tegen de inperking van het beroepsgeheim in de klokkenluiderswet en tegen de krankzinnige bevoegdheden van de economische inspectie in Boek XIX van het Wetboek Economisch Recht. Wij vechten voor onze principes en zullen dat blijven doen, daar maak ik een erezaak van. Of wij steevast zullen winnen kan ik niet waarborgen, maar dat wij het beroep van advocaat zullen blijven verdedigen, daar mag u op rekenen.

En dan is er de teloorgang van de rule of law, niet alleen in eigen land trouwens. De groeiende invloed van de uitvoerende macht ten nadele van de rechterlijke macht. De onwil van de uitvoerende macht om rechterlijke beslissingen tegen de overheid uit te voeren. En de onverholen denigrerende commentaar van sommige politici op concrete rechterlijke beslissingen, terwijl de amechtige rechterlijke macht meer dan ooit steun en ondersteuning behoeft en onder invloed van een jongere generatie magistraten aan een opmerkelijk renouveau bezig is. Daarin zal ook de balie haar rol vervullen.

Volgende week woensdag zal de algemene vergadering van de OVB een nieuw bestuur kiezen. Samen met de verkozen bestuurders zal ik met veel enthousiasme een nieuw beleidsplan uitdokteren. Al de geciteerde punten zullen er ongetwijfeld een plaats in vinden – en ongetwijfeld nog veel meer.

De balie staat voor de waarden van een open maatschappij, waarin er ruimte is voor vrijheid – het lijkt stilaan een uit de mode geraakt woord – en voor afwijkend gedrag, buiten het ideologische eenheidsdenken maar binnen de grenzen van het recht, waar menselijke waardigheid centraal staat, waar opgekomen wordt voor jong en oud, voor arm en rijk, voor inheems of uitheems. En onze strijd voeren wij met woorden. Met niets dan woorden – maar zoals Albert Camus het schreef: “Les mots ont la légèreté du vent et la force de la tempête.”

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies