Over uw rol als advocaat wanneer de fa­mi­lie­rech­ter een kind hoort

Op 20 mei was er in het Vlaams Parlement een studiedag over het hoorrecht van kinderen. De OVB, het Kinderrechtencommissariaat en de Gezinsbond hebben er samen met professor Charlotte Declerck van de Universiteit Hasselt een praktijkonderzoek over gedaan. Dr. Ulrike Cerulus, als juriste verbonden aan de OVB en vrijwillig wetenschappelijk medewerker aan de Universiteit Hasselt legde een vragenlijst voor aan familierechters die kinderen horen in de Nederlandstalige familierechtbanken en hoven van beroep.

In de podcast schetst Ulrike Cerulus de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek. Maar eerst klaar ze even een onduidelijkheid op.

Spreekrecht of hoorrecht, wat is het nu?

Ulrike Cerulus: Het Kinderrechtencommissariaat spreekt steevast over het 'spreekrecht' van kinderen omdat het de visie van het kind centraal stelt. Wij gebruiken de term 'hoorrecht' omdat we het hier hebben over het standpunt van de familierechters.

Familierechters zijn wettelijk verplicht om kinderen ouder dan 12 in te lichten over hun recht om gehoord te worden maar uit het onderzoek blijkt dat de familierechters toch niet altijd een informatieformulier naar de kinderen sturen. Kinderen jonger dan 12 worden niet door de rechter ingelicht dat ze het recht hebben om gehoord te worden. Maar als het kind er om vraagt is de rechter verplicht om het te horen.

Gaan familierechters altijd in op verzoeken van -12-jarigen om gehoord te worden?

Uit het onderzoek blijkt dat een meerderheid van de familierechters (65%) soms op het verzoek ingaat. Sommige rechters gaan er dus niet op in, ondanks het feit dat dat dus eigenlijk wel verplicht is bij wet.

Een advocaat kan helpen bij het stellen van de vraag aan de familierechter, aldus mr. De Man, door bijvoorbeeld de ouders te informeren over het feit dat kinderen jonger dan 12 aan de rechter kunnen vragen om gehoord te worden. Bij sommige familierechters is het al eens nodig om dat expliciet te vragen in besluiten, de rechter is dan verplicht om er op te antwoorden. Al ervaart mr. De Man wel dat de meeste familierechters zo nodig ingaan op de vraag van een kind jonger dan 12 dat wil gehoord worden.

Welke redenen geven familierechters op om een kind jonger dan 12 niet te horen?

• hun persoonlijke opvatting over het hoorrecht
• de leeftijd en de maturiteit van het kind
• de aard van het geschil
• de al dan niet meerwaarde die het horen van een kind heeft voor het geschil

Weten -12-jarigen eigenlijk dat ze aan de rechter kunnen vragen om hen te horen?

De rechter is wettelijk niet verplicht om -12-jarigen in te lichten dat ze kunnen gehoord worden. Mr. De Man en Ulrike Cerulus vinden het een taak voor scholen of belangengroeperingen zoals Awel en tzitemzo om kinderen jonger dan 12 te informeren dat ook zij aan de familierechter kunnen vragen om hen te horen. Daar is zeker ook een rol weggelegd voor de advocaten, een advocaat kan daarover bijvoorbeeld de ouders van het kind inlichten.

Wat antwoorden familierechters als een kind vraagt of een vertrouwenspersoon het gesprek mag bijwonen?

Bijna de helft van de familierechters laat dat 'meestal' of 'in uitzonderlijke omstandigheden' toe. Soms is dat een psycholoog, een leerkracht of een begeleider van een voorziening maar af en toe is het ook al eens een advocaat. Dat biedt toch een zekere meerwaarde, een advocaat als vertrouwenspersoon, vindt mr. De Man:

Wat doen familierechters als kinderen hen vragen om niets van hun verhaal aan hun ouders te vertellen?

In de rechtspraak en de rechtsleer zijn er 3 stellingen:

• de familierechter moet het gesprek dan beëindigen
• de familierechter kan het gesprek voortzetten maar moet de verklaringen van het kind uit het verslag weglaten
• de familierechter kan het gesprek voortzetten waarbij hij dan geen rekening houdt met de verklaringen van het kind

Uit het onderzoek blijkt dat de meeste familierechters het gesprek voortzetten en in het verslag melding maken van het verzoek van het kind om niets aan de ouders te vertellen. Dat zijn ook de ervaringen van mr. De Man.

Hoe communiceert de rechter naar de kinderen over zijn verslag?

Uit het onderzoek blijkt dat de meeste familierechters het verslag integraal voorlezen, er zijn ook enkele familierechters die gewoon een samenvatting geven of alleen de krachtlijnen weergeven. Nog anderen leggen het verslag voor aan het kind zelf, zij laten het kind dan kiezen: zelf lezen of het voorgelezen krijgen door de rechter.

Ook hier ligt een belangrijke rol weggelegd voor de advocaat: uitleggen wat de rechter juist bedoeld heeft en waar nodig corrigeren en aanvullingen laten gebeuren als er dingen zouden opgeschreven zijn die niet helemaal beantwoorden aan wat het kind heeft willen zeggen.

In het onderzoek stelde Ulrike Cerulus vast dat de meeste rechters wel ingaan op de vraag van het kind om bepaalde passages te schrappen of aan te passen vanuit de idee: het is het recht van het kind om te spreken dus heeft het ook het recht om iets te verbeteren of te verduidelijken in zijn of haar verhaal.

Krijgt een kind te horen waarom een familierechter beslist wat hij uiteindelijk beslist?

Het is niet verplicht bij wet, aldus Ulrike Cerulus en uit het onderzoek blijkt ook dat de familierechters nauwelijks terugkoppelen naar het kind. Ook daar kan een advocaat zich nuttig maken. Om onder meer uit te leggen wat er met de informatie van het kind gebeurt in de uiteindelijke beslissing.

Volgens mr. De Man verwachten kinderen ook een woordje uitleg, daar is dus zeker een mooie rol voor de advocatuur weggelegd. Na de studiedag sprak ze met veel advocaten die daar echt hun schouders willen onder zetten om mee te werken aan een kwaliteitsvolle advocatuur die zich bezighoudt met familierecht waar je toch eerst en vooral aan het belang van het kind moet denken en aan oplossingsgericht werken.

De studiedag heeft mr. De Man en veel van haar confraters al aan het denken gezet. Maar we moeten realistisch zijn, zegt mr. De Man. Er zouden veel meer middelen moeten worden vrijgemaakt. In elk geval is er al een sprankeltje hoop op beterschap want op de studiedag maakte een medewerker van het kabinet van Justitie zich sterk dat er werk zal worden gemaakt van een wetsontwerp waardoor familierechters alvast een beter uitgewerkt wetgevend kader krijgen.

Wil u nog meer weten over het onderzoek van OVB-jurist Ulrike Cerulus?