Voorzitter op vrijdag: "Het Rekenhof ontpopt zich tot de ex­plo­sief­ste jus­ti­tie­wat­cher van het moment"

U zag het in de media, vorige vrijdag 14 november 2025 organiseerden verschillende organisaties van magistraten, griffiers en gerechtspersoneel een protestactie op het Brusselse Poelaertplein, onder het motto ‘vijf voor twaalf’. Daarmee geven zij aan dat zij vinden dat de hoogste tijd is voor Justitie, maar nog niet over tijd.

Natuurlijk hebben de actievoerende magistraten gelijk wanneer zij opkomen voor een fatsoenlijke gebouwen en werkomgeving. Voor voldoende mensen om binnen redelijke termijnen een kwaliteitsvolle dienstverlening aan de bevolking te verzekeren. Voor een behoorlijke digitalisering en IT-uitrusting. Voor een salarispakket dat niet alleen voor de huidige genieters ervan decent is en in overeenstemming met gemaakte afspraken, maar dat ook naar de toekomst toe aantrekkelijk genoeg is om nieuwe, beloftevolle kandidaat-magistraten aan te trekken. Voor gevangenissen die de toets van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kunnen doorstaan, en voor voldoende opvang voor minderjarigen en psychiatrische patiënten. Voor de uitvoering – door de overheid – van uitgesproken rechterlijke uitspraken. Voor tijdige vergoeding van tolken en deskundigen. Voor voldoende middelen voor opsporing en onderzoek in strafzaken en voor bescherming van bedreigde magistraten. Enzovoorts.

In de budgettaire krapte waarin wij ons bevinden, vraagt minister van Justitie Annelies Verlinden één miljard euro bijkomende middelen voor Justitie. Omdat niemand in de geest van iemand anders kan kruipen, weten wij niet hoe sterk zij zelf in haar claim gelooft. Maar wij moeten hopen dat de minister begiftigd is met een geloof dat bergen verzet, want dat zal in deze barre tijden nodig zijn. Zij straalt met haar eis een zekere eenzaamheid uit binnen de politiek. Ik zou niet durven zeggen dat zij erbij staat, zoals Alexander Solzjenitsyn het ooit uitdrukte, als een dronkaard tussen de geheelonthouders. Maar onwillekeurig moest ik er wel aan denken.

De protestactie trok talrijke magistraten aan, onder de hoogste van het land. De balie toonde zich solidair en zond ook een delegatie. Uw dienaar was erbij, om te laten zien dat de advocatuur aan de zijde van de magistratuur staat wanneer het erop aankomt de werking, integriteit en toekomst van Justitie te ondersteunen. Ook advocaten willen werken binnen een Justitie waarop zij trots kunnen zijn. Wij mogen hopen dat die gevoelens ook wederzijds zijn.

Toch hapert er iets in deze discussie vol gegronde eisen. Je kunt er moeilijk om heen dat het eisenpakket veronderstelt dat anderen moeten zorgen voor oplossingen. In de eerste plaats de minister van Justitie. Financiële middelen moeten inderdaad, dat betwist niemand, komen van buiten de rechterlijke macht. Maar valt er ook niet te vegen voor de eigen deur?

Verbeter de wereld, begin bij jezelf, schreef de Bond zonder Naam in één van zijn spreuken waarin de waarheid de meligheid inhaalt. Op nummer één in de hitparade van maatregelen die advocaten zouden moeten aanvaarden, prijkt de inperking van de omvang van conclusies. Bespreekbaar, maar minder eenvoudig dan het lijkt. De ene zaak is de andere niet, een strafzaak is geen burgerlijke zaak, een complexe bouwzaak is geen overhangende boomtak en ga zo maar door. De balie zal het gesprek hierover niet weigeren, mits het uitgaat van een authentieke wens tot verbetering van de rechtsgang. En mits het geen manoeuvre is voor het ondermijnen van de rechten van verdediging en de fundamenteel vrije keuze van argumenten en middelen. Zowel de conclusies inkorten, als schriftelijke debatten opleggen: die vlieger zal bijvoorbeeld niet opgaan.

Maar wij hadden het over de eisen van magistraten. Het Rekenhof publiceerde in september een rapport getiteld ‘Toegang tot justitie: doorlooptijden van rechtszaken’. Dit rapport, dat in de pers te weinig aandacht kreeg, is ontluisterend. Het Rekenhof ontpopt zich ermee tot de explosiefste justitiewatcher van het moment.

Het Rekenhof herinnert eraan dat de wet van 18 februari 2014 het verzelfstandigd beheer voor de rechterlijke organisatie invoerde. ‘De verantwoordelijkheid voor een efficiënt beheer kwam daarbij bij de rechterlijke macht zelf te liggen’, stelt het Rekenhof.

Het Rekenhof hekelt dat ‘er te weinig detailinformatie beschikbaar [is] over de doorlooptijden op het niveau waar rechtszaken effectief gevoerd worden.’ Zodoende worden achterstanden moeilijk gedetecteerd, en daarom niet systematisch aangepakt. Het Rekenhof heeft dan maar zelf, naar best vermogen, de doorlooptijden berekend. Het concludeert dat de verantwoordelijkheid voor de beperking van de gerechtelijke achterstand vooral bij de rechterlijke macht zelf ligt. Het verzamelen van gegevens blijkt echter zodanig moeilijk dat het College van Hoven en Rechtbanken er nog niet in slaagde om uniforme normtijden per rechtscollege en per aard van de zaak vast te leggen.

Het Rekenhof merkt op dat het College, belast met de goede algemene werking van de zetel, afspraken moest vastleggen in een beheersovereenkomst met de minister van Justitie, over de verdeling van de middelen en over de efficiëntiedoelstellingen. Die overeenkomst is er echter, bijna 12 jaar na de wetswijziging, nog steeds niet...

Het rapport oordeelt streng over de werklastmetingen en de erop gebaseerde vraag voor bijkomende magistraten. Het spreekt van niet tijdig of onvolledig aangeleverde werkingsverslagen. En over nog veel meer.

In deze korte rubriek beperk ik mij noodgedwongen tot enkele saillante punten. Maar voor wie belangstelling heeft voor Justitie en wat koude rillingen aankan, is het aanbevolen literatuur.

Er is meer dan ooit nood aan een gedegen en gedragen plan voor Justitie, vanuit een gepaste bescheidenheid en een wil om oplossingen te bedenken in een geest van samenwerking. De balie zal haar medewerking verlenen en is desgewenst bereid het initiatief te nemen.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies