Het visitatierecht voor stafhouders Bezoek stafhouders onthult schrijnende omstandigheden in gevangenissen
Op 10 december 2024, de Internationale Dag van de Mensenrechten, brachten de stafhouders van alle Belgische balies een bezoek aan één of meerdere penitentiaire inrichtingen binnen hun werkgebied. Zij oefenden daarmee voor het eerst hun nieuwe visitatierecht uit zoals bepaald in de Basiswet betreffende het gevangeniswezen. Wat waren hun bevindingen?
Aan Vlaamse kant werden in totaal 12 penitentiaire inrichtingen bezocht: Gent, Leuven Centraal, Leuven Hulp, Oudenaarde Ieper, Antwerpen, Merksplas, Mechelen, Sint-Gillis, Haren, Hasselt en Dendermonde (oude gevangenis). Dat waren uitgebreide bezoeken waarbij zowat alle mogelijke ruimtes bezocht werden en er met verschillende betrokkenen (zowel gevangenen als personeel) werd gesproken.
Overbevolking en leefomstandigheden
Op het moment van het bezoek waren 8 van de 12 gevangenissen overbevolkt, met meer dan 50% overbevolking in Mechelen (88%), Gent (68%) en Antwerpen (56%). In de helft van de verslagen werd ook gewag gemaakt van grondslapers. Dat heeft uiteraard invloed op de celindeling, de bewegingsvrijheid en de privacy van de gedetineerden, wat op haar beurt dan weer sneller leidt tot emotionele spanningen, fysieke ongemakken en agressie.
De overbevolking heeft bovendien een negatieve impact op het aanbod aan vrije tijdsactiviteiten, de gespecialiseerde zorg en initiatieven die de leefbaarheid in de gevangenis en de weerbaarheid met het licht op maatschappelijke re-integratie kunnen verhogen (toegang tot arbeid, buddysysteem, evolutie naar een meer open of gedifferentieerd detentieregime).
Daarbij komt de vaak erbarmelijke staat van de cellen en de gevangenissen in het algemeen. De infrastructuur is verouderd en ondermaats. Zo worden in Sint-Gillis vochtproblemen, ongedierte en koud water gerapporteerd en de isolatiecellen in Gent, Antwerpen en Dendermonde worden omschreven als mensonwaardig.
Gezondheidszorg
Een ander heikel punt is de toegang tot gezondheidszorg. Op sommige plekken is er onvoldoende medische omkadering en/of een structureel personeelstekort, waardoor ernstige gevallen of personen die nood hebben aan een meer uitgebreide zorg naar een andere gevangenis moeten worden overgebracht. De problemen manifesteren zich in het bijzonder wanneer gespecialiseerde zorg nodig is (bv. tandzorg, psychiatrie).
Werkomstandigheden advocaten
Positiever nieuws is er over de faciliteiten voor advocaten. Er wordt melding gemaakt van goede spreek- en consultatieruimtes en een adequate bescherming van de vertrouwelijkheid.
Enkel in Antwerpen en Dendermonde zou er en tekort aan consultatieruimtes zijn en in Mechelen vormen de gehorige aanpalende lokalen een mogelijk probleem vormen voor de vertrouwelijkheid van de gesprekken.
Daarnaast is de toegang tot de griffies op de meeste locaties goed, al kampt men in Haren en Antwerpen met een structureel personeelstekort.
De advocatuur waakt over de rechtstaat.
Belang
De bevindingen van de stafhouders zijn niet nieuws: zij liggen in lijn met de vele rechtspraak en publicaties die de problematische omstandigheden in de Belgische gevangenissen aankaarten.
De oplossingen daarvoor zijn echter vaak kostelijk (renoveren gevangenissen), politiek omstreden (niet-uitvoering korte vrijheidsstraffen, aanpak voorlopige hechtenis) of (minstens) even problematisch voor de mensenrechten van de gedetineerde (gevangenissen in het buitenland, containers, boten) en dus niet voor de hand liggend. Daarom is het belangrijk dat wantoestanden blijvend worden aangekaart.
De specifieke positie van de advocaat ten aanzien van zijn cliënt en van de advocatuur ten aanzien van de rechtstaat leent zich daartoe en met het nieuwe visitatierecht heeft de stafhouder daarvoor nu ook het wettelijke instrument.
De stafhouders blijven dit opvolgen en zullen de Vlaamse gevangenissen blijven bezoeken.
Lees het volledige rapport
Ook interessant
Update: opnieuw verlenging opschorting uitvoering straffen 0-3 jaar via zelfaanbod
In de strijd tegen de overbevolking in de gevangenissen heeft de minister van Justitie de instructie over de opschorting van de uitvoering van bepaalde straffen verlengd tot en met 31 juli 2025.
IAFL European Chapter Young Lawyers' Award 2025: Kans voor jonge advocaten familierecht
Dit initiatief biedt jonge advocaten een unieke kans om juridische expertise te demonstreren op het gebied van internationaal familierecht, met dit jaar een bijzondere focus op draagmoederschap en juridische ouderlijkheid.