Voorzitter op vrijdag: "Schuring is geen verzuring"

Is er sprake van verzuring tussen balie en magistratuur? Die framing ontkom je niet bij de recente berichtgeving over druggerelateerde processen. Maar klopt die beeldvorming?

De belangstellende burger die vanuit de woonkamer de actualiteit volgt, kan vertwijfeling te beurt vallen. Vinden advocaten er hun plezier in om de gevaarlijkste criminelen te laten spotten met het gerecht? Zijn het saboteurs die doelgericht valstrikken opzetten opdat gangsters door een ‘stomme’ procedurefout op vrije voeten komen? Is het een stel lastposten en showmannetjes (jawel: mannetjes) die enkel gaan voor geroep en eigen glorie?

Even een paar dingen op een rijtje zetten.

Om te beginnen: als je zelf een advocaat nodig hebt om je te verdedigen tegen een beschuldiging, of om de schade te beperken wanneer je over de schreef gegaan bent – dat gebeurt, zelfs in de beste families – dan hoop je dat er een advocaat zal zijn die voor jou zal opkomen. Ongehinderd door maatschappelijk opzicht, druk van buitenaf of vrees voor represailles. Het zou niet de eerste keer zijn dat wie jarenlang advocaten verguisde, tot inkeer komt wanneer hijzelf met het gerecht te maken krijgt. En dan de eerste is om van zijn advocaat te vergen dat hij alles uit de kast haalt. Dan mag het knetteren of zelfs kletteren.

Ondertussen worden er jaarlijks duizenden zaken behandeld voor de hoven en rechtbanken van dit land. Het aantal dossiers waarin er fricties zijn tussen advocaten en magistraten is, verhoudingsgewijs, miniem. Geschilsituaties tussen een advocaat en een rechter passeren doorgaans langs de stafhouder. Zelf was ik twee jaar lang (2018-20) stafhouder in Brussel. De incidenten in die periode kan ik op de vingers van één hand tellen. Telkens werden zij snel en naar voldoening opgelost. Andere stafhouders bevestigen die ervaring. Van verzuring geen sprake.

Een problematiek die tegenwoordig het voorpaginanieuws haalt, is de wraking van magistraten. Het beeld ontstaat dat advocaten er een nationale, zij het vooral Vlaamse sport van maken.

Met het doel… die rechters te wraken, omdat er volgens hen een probleem is van (on)partijdigheid. Geef toe, onder de elementairste beginselen van het eerlijk proces is de onpartijdigheid van de rechter wellicht het aller-elementairste.

Of dient wraking een ander doel? Procureur-generaal Frédéric Van Leeuw meent van wel. Advocaten doen het om spanning te creëren, waardoor de rechter fouten gaat maken. De RTBF meldt dat er volgens de procureur-generaal duidelijk sprake is van misbruik.

De nieuwssite citeert in hetzelfde artikel cijfers die afkomstig zouden zijn van het College van de hoven en rechtbanken. Zij zouden een stijging van het verschijnsel moeten aantonen. In 2020 zouden er 26 wrakingsverzoeken ingediend zijn, tegenover 55 in 2021, 41 in 2022, 44 in 2023 en 43 in 2024. Die cijfers zouden weliswaar partieel zijn en de realiteit onderschatten.

Ik wil dat aannemen, maar dan nog. De sprong van 26 naar 55 kan te wijten zijn aan objectieve redenen, zoals het wegvallen van rechtszittingen tijdens de covid in 2020, gevolgd door een correctie in 2021. Daarna is er een merkbare daling, dus waar hebben wij het eigenlijk over?

Op het totale aantal dossiers dat door de gerechtelijke molen draait, blijft het aantal wrakingen miniem. Alleen al in de correctionele rechtbanken zijn er in 2024 56.052 nieuwe zaken ingeleid en 53.692 zaken afgehandeld. Dan hebben wij het nog niet over de civiele zaken. Beoordeelt u zelf maar of het aantal wrakingen de pan uit swingt.

Wel lijkt de stelling gewettigd dat veel wrakingen geconcentreerd zitten in grote drugsdossiers. En dat elk uitstel stevige organisatieproblemen oplevert. En ook dat sommige advocaten sneller naar wraking grijpen dan anderen. Dat verdient echter een nadere analyse, op basis van verifieerbare gegevens, en niet louter op grond van indrukken. Over de efficiëntie van de procedure valt te praten. Over het beginsel dat er een mogelijkheid tot wraking moet zijn niet.

Wat ik overigens zowel confraters als magistraten hoor zeggen, is dat er een verharding is in de wijze waarop advocaten en magistraten met elkaar omgaan. Ik wil niet veralgemenen, maar er zijn duidelijke symptomen. De recente uitwijzing van advocaten uit de zittingszaal is een pijnlijke illustratie die uitgespit moet worden, al was het maar om precedentwerking alleszins te vermijden. Bepaalde rechters treden nodeloos autoritair op, luisteren amper of willen geen tijd uittrekken om het verhaal van de rechtzoekende te aanhoren. Soms hebben zij geen begrip voor de noden van het beroep van advocaat – vooral als zijzelf nooit advocaat geweest zijn – of blaffen advocaten af. Daaraan moet gewerkt worden.

Omgekeerd klagen rechters over weggevallen hoffelijkheid bij sommige advocaten. Over uitgesponnen conclusies naast de kwestie. Over vervangers die manke instructies krijgen en het dossier niet kennen, bijvoorbeeld omdat zij per abuis denken dat zij enkel voor een uitstel komen. Zo zijn er nog een paar te noemen. Ook daaraan moet gewerkt worden.

Die cirkel moeten wij doorbreken. Respect moet van twee kanten komen. Maar in de overgrote meerderheid van de gevallen bestaat dat wederzijdse respect wel degelijk.

Bestaat er een mooier voorbeeld van de intense, positieve wisselwerking tussen balie en magistratuur dan de inzet van plaatsvervangende rechters? Volgens een verslag van de Hoge Raad voor de Justitie van eind 2024 waren er, voor 1618 beroepsrechters en -raadsheren, 1469 plaatsvervangers. Veelal advocaten, die inspringen op zittingen waarvoor er onvoldoende beroepsmagistraten zijn.

En dan kan ik het ook hebben over de talloze advocaten die, als dienst aan de maatschappij, gerechtelijke mandaten opnemen hoewel zij er amper voor vergoed worden.

In de molen van Justitie heeft elkeen zijn opdracht. Aan problemen kan gewerkt worden. Ondertussen moeten de advocaten op hun strepen staan. Dat kan soms schuren. Maar schuring is geen verzuring.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies