Voorzitter op vrijdag: "Een advocatuur zonder Orde? Neen, dank u"

In mijn column van 31 januari vroeg ik mij af of wij moeten evolueren naar een Orde van Vlaamse Advocaten. Nu wij toch bezig zijn met onszelf in vraag te stellen, kunnen wij nog een stap verder gaan en ons de vraag te stellen of er überhaupt een Orde nodig is. In 1810 vond Napoleon dat een Orde onontbeerlijk was, na haar afschaffing in 1790. Maar is dat vandaag nog steeds zo? Is de Orde geen fossiel voor in het museum?

Die vraag klinkt voor de meesten nonsensicaal. De advocaat en de Orde van advocaten zijn zozeer met elkaar vervlochten, dat advocaten niet denkbaar zijn zonder hun Orde. Zij bestaan bij gratie van de Orde, door de Orde, met de Orde. De Orde behoort tot het wezen van de advocaat.

Je kunt vinden dat de Orde niet doet wat je ervan verwacht. Maar de Orde opdoeken, dat is een idee die je amper hoort opperen. En als zij al een keer voorkomt, dan is het vaak bij rijkelijk overgoten en daarom oververhitte tooggesprekken. Of zij komt van advocaten die aanvaringen hadden met hun stafhouder, en net daarom in hun visie over de bestaansredenen van de Orde lijden aan verminderde geloofwaardigheid.

Ter zake. Is de Orde van advocaten overbodig of is zij dat niet?

Om te beginnen: de vraag is relevant. Stel dat er geen Orde bestaat. Je haalt een rechtendiploma, je legt de eed af en je mag jezelf advocaat noemen en je beroepsbezigheden aanvatten. Je bent gewoon onderworpen aan het gezag van de hoven en rechtbanken en je hebt je te houden aan de wet, full stop. Geen Orde van advocaten, alle advocaten staan direct onder overheidsgezag.

In België is lidmaatschap van de balie verplicht. Alle advocaten moeten zich lid maken van de balie, zoals dat ook het geval is in onze buurlanden. Maar niet overal. Er zijn landen, zoals Noorwegen of Zwitserland, waar lidmaatschap van de Orde niet verplicht is. Er bestaat wel een Orde, je kunt er lid van worden als je dat wenst – en inderdaad, wie als respectabele advocaat door het leven wil gaan, is vaak lid van de Orde, omdat dat een kwaliteitslabel is. Alle advocaten zijn uiteraard onderworpen aan de wet, maar de leden van de balie onderwerpen zich daarenboven, door hun lidmaatschap, vrijwillig aan de deontologische regels.

Die aanpak wijkt af van onze rechtstraditie. Dat gegeven op zich is geen voldoende reden om ons stelsel te bestendigen, maar het is een belangrijk element. Onder meer voor de transparantie naar de bevolking toe. Bij ons weet je meteen, door het loutere feit dat een advocaat die beroepstitel voert, dat die onderworpen is aan de regels van de balie. In landen die het lidmaatschap vrij laten, bestaat die zekerheid niet.

Helderheid naar de rechtzoekende toe, over welk type advocaat je bent – lid van de balie of niet – heeft waarde op zich.

Maar er is meer. Advocaten die lid zijn van een balie, hebben ten aanzien van overheden een beschermend schild. Dat afweermechanisme biedt een waarborg voor onafhankelijkheid van de advocaat en voor bescherming van het beroepsgeheim. Als advocaat sta je moederziel alleen wanneer je onder druk wordt gezet door machthebbers, wie ook, als je niet kunt rekenen op de buffer van een balie of een stafhouder die het voor jou kunnen opnemen. En die het voortdurend en structureel opneemt voor de collectiviteit van de advocaten. En dus ook voor hun cliënten en hun rechtsbescherming.

De effectiviteit van die waarborg veronderstelt dat de balie zelf onafhankelijk is, bijgevolg aan zelfregulering kan doen, en direct noch indirect onder het gezag staat van de machthebbers. Het EHRM drukte het mooi uit in Namazov t. Azerbeidzjan (2020): ‘professional associations of lawyers play a fundamental role in ensuring the protection of human rights and must therefore be able to act independently, and respect towards professional colleagues and self-regulation of the legal profession are paramount.’

Het is geen toeval dat de Belgische baliestructuren voorzien in zeer regelmatige verkiezingen en in relatief kortlopende opdrachten voor stafhouders en andere mandatarissen. Zodoende wordt verhinderd dat er zich binnen de baliestructuren onwenselijke machtscentra zouden bestendigen. Zo biedt onze baliestructuur een waarborg voor gevaren van buitenaf én van binnenin.

Voor de rechtzoekende is het bestaan van een Orde een goede zaak: zij kan tussenkomen om een snelle oplossing te vinden voor problemen. Eerlijk is eerlijk, men mag ervan vinden wat men wil – er zullen ongetwijfeld momenten zijn waarop de balies beter kunnen werken en daarvoor moeten wij ons collectief inspannen – maar een efficiënter orgaan om incidenten of onenigheden tussen advocaten onderling of tussen advocaten en rechtzoekenden op te lossen, is echt nog nooit bedacht. Er bestaat in de verste verte geen alternatief dat even daadkrachtig en snel kan optreden en bovendien ook nog de vertrouwelijkheid van gegevens kan vrijwaren.

Voor de advocaten biedt de balie collectieve voorzieningen die je als individu op de vrije markt onmogelijk kunt vinden, of toch niet tegen dezelfde voorwaarden. Denk maar aan de beroepsaansprakelijkheidsverzekering of het gewaarborgd inkomen bij arbeidsongeschiktheid. Good luck als je die op de vrije markt zelf moet aankopen.

Wil dat zeggen dat de Orde op alle punten altijd goed scoort? Neen. Het is mensenwerk en dus vatbaar voor verbetering. Fouten en nalatigheden komen voor. Die moeten wij bestrijden en onze structuren zo inrichten dat het risico op uitschuivers minimaal is. Wij hebben geleerd uit het verleden. We would not be what we are today without the calamities of our yesterdays, schrijft Salman Rushdie in Knife. En wij moeten verbeteren naar de toekomst toe.

Maar een advocatuur zonder Orde? Neen, dank u.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies