Voorzitter op vrijdag: "De maalstroom aan for­ma­lis­ti­sche regelgeving heeft zijn hoogtepunt lang niet bereikt"

Zou het kunnen dat de balie iets gemeen heeft met de landbouwers? De Standaard van 3 februari 2024 publiceerde een interview met Joris Relaes, de topman van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek. Op de vraag: ‘Als dat Europese beleid zo holistisch is, waarom klagen boeren dan zo hard?’ antwoordt Relaes: ‘Omdat de goede intenties heel administratief zijn uitgewerkt, met heel erg veel regeltjes. De EU moet overstappen van haar middelenwetgeving naar een doelenregeling.’

Neem de GDPR. Daarvan hebben boeren weinig last, de bodemgewassen en de veestapel behoren niet tot de groepen met beschermd privéleven, maar advocaten krijgen er wel mee te maken.

De veelgeroemde AVG of Algemene Verordening Gegevensbescherming 2016/679 van 27 april 2016, de wet van 3 december 2017 tot oprichting van de Gegevensbeschermingsautoriteit en de wet van 30 juli 2018 ‘betreffende de bescherming van natuurlijke personen met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens’ vormen de basisteksten van de privacybescherming. Zij omvatten 501 wetsartikels uitgesmeerd over 177 bladzijden in het Publicatie- of Staatsblad.

Verre van mij de waangedachte dat niet elke advocaat die taaie brok wereldliteratuur tot zich genomen heeft, uiteraard niet, nemo censetur ignorare legem, nietwaar. Maar misschien mag ik mij wel permitteren om schoorvoetend de hypothese te opperen dat niet elke advocaat die karrenvracht aan regelgeving diepgaand en met aandacht gelezen en geassimileerd heeft.

Meestal liggen dwingende gebods- en verbodsregels nogal voor de hand: je hoeft geen jurist te zijn, je hoeft zelfs het Staatsblad niet te lezen om ze aan te voelen. Toegegeven, daarmee ken je nog de nuances niet en the devil is in the detail en zo, maar op één of andere manier kom je met gezond verstand en Fingerspitzengefühl al heel ver om te weten wat mag en wat niet.

Niet zo met de GDPR. De sociale en fiscale wetgevingen waren al meesterwerken in het genre, maar de GDPR bereikt nieuwe hoogten. Zij is doorregen met contra-intuïtieve regels die haaks staan op wat wij al tientallen jaren gewoon deden, zonder dat een haan ernaar kraaide. Daarom hebben wij voor GDPR doorlopend juridisch advies nodig. En data protection officers. En dan moet je hopen dat, als meer dan één van die adviseurs naar een dossier kijkt, zij op één lijn zitten. Daarop is geen garantie, dat kan ik u wel vertellen.

Wat in de compliance-machine binnnengutst onder de vorm van privacy-rechtsregels, komt eruit in de gedaante van policies, rapportages en registers. Het elfde gebod, Mozes had er geen plaats meer voor op de stenen tafelen: gij zult uw formulieren invullen.

Nog zo’n wetgevingskathedraal die permanent in de steigers staat, is de antiwitwasregelgeving. Vijf Europese richtlijnen al zijn er besteed aan die materie vol voetangels. Waar de 1^ste richtlijn genoeg had aan 5 pagina’s in het Publicatieblad en de 2^de 6, besloeg de 3^de richtlijn 21 bladzijden. De 4^de had 44 bladzijden nodig om haar normerend vermogen over de burger te ontketenen. Voeg daar nu nog 30 bladzijden aan toe voor de 5^de richtlijn. Naar verwachting op 22 april 2024 zal het Europees Parlement in plenaire zitting het voorstel voor een 6^de richtlijn behandelen, samen met twee nieuwe verordeningen, waarvan er één strekt tot oprichting van een nieuw Europees controleorgaan AMLA. Op 18 januari 2024 bereikten de Raad en het Parlement daarover al een voorlopige overeenkomst.

In de Codex Deontologie, 158 bladzijden, is het hoofdstuk witwas goed voor 40 bladzijden, ondanks het – wegens het beroepsgeheim – voor advocaten beperkte toepassingsgebied.

Wij weten ondertussen welke compliance-last die wetgeving met zich meegebracht heeft binnen onze beroepsgroep, met kostenverhogingen en perverse effecten. Cliënten worden weggestuurd op grond van vage vermoedens: je begint gewoon niet aan hun dossier. Too bad for them – en ook voor ons.

En waar is dat allemaal goed voor? De jaarverslagen (meest recent het jaarverslag 2022) van de Cel voor Financiële Informatieverwerking geven een ontluisterende uitleg. Ik laat de cijfers praten:

Voor dat resultaat doen wij dat allemaal: voor, over een tijdspanne van 6 jaar, 2 doormeldingen aan het openbaar ministerie, waarvan wij niet weten of zij ook tot een veroordeling hebben geleid. Denkt u maar niet dat België een uitschieter is. De cijfers voor andere landen, weliswaar met variaties, zijn vergelijkbaar. Een voorbeeld. Voor heel Frankrijk registreerde Tracfin, de Franse CFI, in 2020 16 meldingen door advocaten (inclusief de CARPA, die de derdenrekeningen administreert), in 2021 22 en in 2022 28 meldingen. Hoeveel meldingen doorgegeven zijn aan het Franse parket is onduidelijk, maar het jaarverslag 2022 van Tracfin vermeldt wel enkele veroordelingen die resulteerden uit meldingen. Geen enkele van die meldingen kwam van een advocaat.

Wij moeten ons geen illusies maken: de maalstroom aan formalistische regelgeving heeft zijn hoogtepunt lang niet bereikt. Maar wij zullen er ons niet bij neerleggen. Over afzienbare tijd doet de Financial Action Task Force (FATF), ook bekend als GAFI, ons land aan. Dat is de globale waakhond voor witwas. Bij dat bezoek zullen wij allicht weer het afgezaagde refrein te horen krijgen dat advocaten te weinig witwasmeldingen doen. Ik zal weten wat gezegd.

Albert Camus beschreef zichzelf als een ‘solitaire solidaire’. Een uitdrukking die past bij menig advocaat. Laten wij, voortploegende landbouwers van het recht, meer solidair dan solitair zijn.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies