Ga verder naar de inhoud

Op naar een derde keer, goede keer? OVB trekt naar Grond­wet­te­lijk Hof tegen databank vonnissen en arresten

donderdag 04 mei 2023

We hebben een vernietigingsberoep ingediend bij het Grondwettelijk Hof tegen de wet van 16 oktober 2022. 

Hoewel die wet eindelijk een databank opricht waarin vrijwel alle vonnissen en arresten van de rechterlijke orde zullen worden gepubliceerd, gebeurt dat niet op een manier die het recht op een eerlijk proces garandeert. In tegenstelling tot rechtzoekenden en hun advocaten, genieten rechters en het OM immers niet alleen van ruimere toegangsrechten, maar op termijn zullen ze ook gebruik kunnen maken van krachtigere zoekmotoren op basis van artificiële intelligentie. 

Daarnaast verzetten we ons tegen de ondergeschikte rol voor de advocatuur binnen het beheerscomité van de databank.

Ben Claes

Jurist studiedienst
Ben Claes

Deel dit artikel

Recht
Recht - Unsplash

Centraal Register voor de Be­slis­sin­gen van de Rech­ter­lij­ke Orde

In 2019 werd artikel 149 van de Grondwet herzien om de ouderwetse en tijdrovende bekendmakingswijze van vonnissen en arresten, die nog dateerde van 1831, te moderniseren. Waar artikel 149 van de Grondwet voorheen bepaalde dat elk vonnis in openbare terechtzitting wordt uitgesproken, draagt zij nu aan de wetgever op om de bekendmakingswijze van vonnissen te regelen. Alleen in strafzaken vereist die bepaling nog altijd dat het beschikkende gedeelte wordt voorgelezen in een openbare terechtzitting.

Met de wet van 16 oktober 2022 ‘tot oprichting van het Centraal Register voor de beslissingen van de rechterlijke orde en betreffende de bekendmaking van de vonnissen en tot wijziging van de assisen-procedure betreffende de wraking van de gezworenen’ (BS 24 oktober 2022) tracht de wetgever, na een eerdere gefaalde poging daartoe in de wet van 5 mei 2019, het herziene artikel 149 van de Grondwet uit te voeren.

Bij die modernisering staat de wijziging van artikel 782 van het Gerechtelijk Wetboek centraal. Dat artikel bevat immers het wettelijk kader voor de nieuwe databank van vonnissen en arresten, het zogenaamde Centraal Register voor de Beslissingen van de Rechterlijke Orde (CRBRO), waarin nagenoeg alle vonnissen en arresten zullen worden gepubliceerd.

Drie fun­da­men­te­le gebreken

Hoewel we het CRBRO zeker toejuichen omdat het zal bijdragen tot een democratisering van juridische kennis en het meer mogelijkheden geeft om de werking van het gerecht te controleren, laat de wettelijke omkadering ervan te wensen over

Ondanks onze herhaaldelijke opmerkingen bij het voorontwerp en onze tussenkomst tijdens de parlementaire commissie Justitie op 5 juli 2022, kampt het CRBRO volgens ons nog steeds met drie fundamentele gebreken.

1. Ruimere toegang voor magistraten

Rechtzoekenden, advocaten en magistraten die betrokken zijn bij een bepaald vonnis of arrest, hebben altijd toegang tot de authentieke en niet-gepseudonimiseerde versie van die uitspraak. Daarnaast kunnen magistraten, met inbegrip van het openbaar ministerie, met een gemotiveerd verzoek toegang krijgen tot specifieke niet-gepseudonimiseerde vonnissen en arresten waar ze niet bij betrokken waren. Die mogelijkheid staat echter niet open voor rechtzoekenden en hun advocaten.

Hoewel er in dat geval een kennisgevingsplicht geldt ten aanzien van de procespartijen, is die enkel van toepassing in de tegensprekelijke fase van het geding én slechts wanneer die opzoeking een resultaat heeft opgeleverd die betrokken wordt in de besluitvorming. 

Wanneer een magistraat opzoekingen doet tijdens de onderzoeksfase, of zijn opzoekingen hebben geen resultaat opgeleverd die hij in zijn besluitvorming betrekt, dan moet hij de partijen daarover niet inlichten en kunnen ze er dus geen tegenspraak over voeren. Volgens ons is dat in strijd met het recht op een eerlijk proces en het beginsel van de wapengelijkheid.

2. Geen AI-toepassingen mogelijk voor advocaten

De massieve download en verwerking van de gegevens in het register is principieel verboden

Wel kan het beheerscomité derden daartoe machtigen om zo algoritmes en informaticatools te ontwikkelen ter ondersteuning van magistraten. Dat is problematisch, omdat het principiële verbod op bulkdownload, dat een randvoorwaarde is voor de inzet van artificiële intelligentie, de ontwikkeling van innovatieve applicaties afremt die een tegengewicht zouden kunnen bieden tegen de krachtigere verwerkingsmethoden waar magistraten op termijn over zullen beschikken. 

Ook dat is volgens ons (onder meer) in strijd met het recht op een eerlijk proces.

3. Geen volwaardige positie in beheerscomité

De advocatuur geen volwaardige positie met stemrecht in het beheerscomité. Ze beschikt slechts over een raadgevende stem

Nochtans heeft het comité een reeks belangrijke bevoegdheden. Niet alleen moet dat orgaan de Koning adviseren bij de uitvoering van de wet, maar ook ziet het comité toe op de werking van het register en machtigt het, zoals gezegd, derden om de gegevens in de databank in bulk te downloaden ter ontwikkeling van algoritmes en informaticatools voor magistraten. 

We hebben meermaals beklemtoond dat advocaten als procesactor een wezenlijke bijdrage leveren aan de totstandkoming van vonnissen en arresten en dus ook een beslissende stem moeten hebben in de wijze waarop (de gegevens in) die uitspraken worden verwerkt. Het gaat bovendien niet alleen om de persoonlijke gegevens van de advocaat, maar ook die van zijn cliënt. 

Voor zover andere proces-actoren, zoals het openbaar ministerie, wel een volwaardige positie met stemrecht bekleden, is er sprake van een schending van het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel.

Ook interessant

Gevangenis binnen 2
Strafrecht
dinsdag 26 maart 2024

Gebruik van gsm in gevangenissen: richtlijnen voor advocaten

Advocaten hebben vanaf nu toestemming om tijdens de uitoefening van hun functie een gsm te gebruiken binnen gevangenisfaciliteiten. Deze toelating is echter onderhevig aan strikte voorwaarden om de orde en veiligheid binnen de inrichting te handhaven. Dat wordt gespecifieerd door een ministeriële omzendbrief nr. 1821 over toegangscontrole.

Meer lezen
Strafrecht
donderdag 14 maart 2024

Verstrekte toegang tot een advocaat moet Europese kritiek tegemoetkomen

Er is een wetsontwerp ingediend om Europese Richtlijnen over het recht op toegang tot een advocaat en het recht op vertaling verder/beter om te zetten. De aanpassingen zijn broodnodig. Na eerdere adviezen van de Europese Commissie, heeft zij de Belgische staat recent doorverwezen naar het Hof van Justitie. We schreven een advies bij de tekst in voorontwerp.

Meer lezen