Voorzitter op vrijdag: "Con­struc­tief kritisch. Zo stelt de balie zich op bij het aantreden van de nieuwe regering"

Constructief kritisch. Zo stelt de balie zich op bij het aantreden van de nieuwe regering. Wat wij weten over de plannen van onze bewindslui, is wat erover opgeschreven staat in het regeerakkoord. Dat is de pennenvrucht van hun onderhandelingen en geeft richting aan het beleid. Een gewichtige tekst dus. En een lange tekst, meer dan 200 bladzijden. Tijd om erbij stil te staan – niet bij alles, want daarvoor is deze column dan weer te kort. Toch enkele highlights.

Er steken heel wat positieve zaken in, zoals:

• harmonisering van de verzets- en beroepstermijn naar 30 dagen;
• steun aan juridische bijstand voor kwetsbare groepen. Het regeerakkoord vermeldt speciaal rechtshulp aan slachtoffers van gewelddelicten of zedenfeiten, die zullen genieten van 24/7 juridische ondersteuning. Ook hulp- en politiepersoneel dat geconfronteerd wordt met geweld of agressie mag op rechtsbijstand rekenen. Alternatieve geschillenoplossing krijgt een opwaardering in de juridische bijstand;
• de mogelijkheid om een echtscheiding door onderlinge toestemming vast te leggen via een advocaat;
• hervorming van het tuchtrecht voor advocaten, waarvoor wij al langer vragende partij zijn;
• inzetten op betere dataverzameling en statistisch onderzoek binnen Justitie.

Bij die voorgenomen data-analyse valt op dat zij opduikt onder de noemer ‘strafuitvoering’, terwijl zij een brede uitrol verdient. Misschien is het uitgerekend dat wat ontbreekt: geobjectiveerde gegevens die een gefundeerde justitiehervorming in de diepte kunnen bewerkstelligen. Daarbij denk ik aan onderzoek naar (i) de doorlooptijden van procedures, (ii) aard en belang van rechtsgedingen, om te begrijpen waarom er in ons land zoveel meer geprocedeerd wordt in burgerlijke zaken dan in onze buurlanden, (iii) het bestaan of niet van klassenjustitie en, in bevestigend geval, hoe die uitpakt en wat eraan moet gedaan worden, niet vanuit een goedbedoeld buikgevoel maar vanuit wetenschappelijk onderzoek, en (iv) tegen welke vonnissen hoger beroep wordt aangetekend, of daar een systematiek in zit, en welke slaagkansen er dan zijn in beroep.

Het regeerakkoord bevat ook zaken die de wenkbrauwen doen fronsen.

Zo stelt de regering de afschaffing in het vooruitzicht van het fiscaal voordeel van de rechtsbijstandsverzekering. Hiermee gooien de regeringspartijen helaas een win-win overboord. Het is de rechtsbijstandsverzekering die het mogelijk kan maken de juridische tweedelijnsbijstand binnen budgettaire perken te houden, een buffer te vormen voor uitbreiding daarvan naar inkomens die net boven de huidige begrenzing liggen, en voor elkeen een behoorlijke toegang tot de rechter te waarborgen.

Men kondigt voorts een meldingsplicht aan bij seksueel of intrafamiliaal geweld, voor elkeen. Er is enkel een uitzondering voor de advocaat van de verdachte. Op zichzelf beschouwd logisch, wegens het beroepsgeheim van die advocaat. De advocaat van het slachtoffer wordt echter niet vermeld, en zou dus wel een meldingsplicht hebben. Dat is een vergissing: ook de cliënt-slachtoffer moet kunnen rekenen op het beroepsgeheim van zijn of haar advocaat.

Op het vlak van het strafprocesrecht wil de regering zittingen van de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling organiseren in of nabij gevangenissen. Dat hebben wij al meermaals bekritiseerd. Niet uit kleingeestig eigenbelang, zoals sommigen roepen, maar op principiële gronden. En omwille van ernstige praktische bezwaren. Beslissen over de vrijheidsberoving van een persoon veronderstelt dat de rechter zonder a priori en dus zonder het stigma van de gevangenis kan oordelen, namelijk in het gerechtsgebouw. Bij de regeling van rechtspleging moeten daarenboven personen die in hechtenis zitten vaak verschijnen samen met anderen die in vrijheid zijn. Waarom zouden die mensen moeten verschijnen in een zittingszaal bedoeld voor gedetineerden? Gedetineerden kunnen moeilijk vervoerd worden, wordt beweerd, maar advocaten (en magistraten) moeten zich wel verplaatsen? Dat kan niet anders dan uitstellen veroorzaken in andere zaken, want advocaten en magistraten kunnen zich niet tegelijk in het gerechtsgebouw bevinden én aan de gevangenis. In het gerechtsgebouw kunnen advocaten wel multitasken. Zij doen dat al decennia.

En dan het terugkerende mantra over strafzaken per videoconferentie, spijts alle bevindingen dat de psychologie van de protagonisten van het strafproces helemaal anders loopt dan in een fysieke zitting. Wie kan overigens met enig sérieux beweren dat een persoon die voor de rechter moet verschijnen, en misschien onschuldig is of toch een zware straf riskeert, niet gerechtigd zou zijn om zijn rechter in levenden lijve te zien?

Vervolgens de waangedachte dat gevangenissen bouwen in het buitenland een oplossing biedt voor overbevolking. Het regeerakkoord verwijst naar het Deense voorbeeld. Laten wij de proef op de som nemen. Denemarken sloot een verdrag met Kosovo voor de detentie van 300 personen. Die afspraak is bekendgemaakt in december 2021, maar ruim 3 jaar later is er nog geen enkele gedetineerde in Kosovo ondergebracht. De kostprijs bedraagt naar verluidt €21 miljoen per jaar (15 miljoen huur, plus bijkomende betalingen die Kosovo een jaarinkomst biedt van €210 miljoen euro gespreid over de duurtijd van 10 jaar). Dat is €191,78 per dag per gedetineerde, tegenover een kost van €170,55 per gedetineerde in België (cijfers Penitentiaire Inrichtingen 2023). Het vervoer van gevangenen, de kost van de Deense gevangenisdirecteur en de medische dienstverlening zijn ten laste van Denemarken en zijn niet begrepen in de jaarvergoeding. De Kosovaarse gevangenis zal naar verwachting pas operationeel zijn vanaf 1 april 2027. Een snelle oplossing voor het acute Belgische probleem ligt dus niet in het verschiet. Daarbovenop komen fundamentele bezwaren, zoals ongelijke behandeling van gevangenen, twijfelachtige toegang tot een advocaat ter plaatse, moeilijke toegankelijkheid voor bezoek enz. En Kosovo is geen lid van de Raad van Europa en evenmin partij tot het EVRM.

Tenslotte nog de wet onwerkzame hechtenis, dat relict uit 1973 dat perspectief biedt op een vergoeding als de hechtenis niet te wijten is aan een persoonlijke gedraging van de betrokkene. Voor die wet, die VRT-journalist Dirk Leestmans vorige week terecht scherp op de korrel nam, heeft de OVB een simpel en rechtvaardig alternatief. Het regeerakkoord zegt er niets over. Dat is jammer.

Exhaustiviteit zult u niet vinden in het bovenstaande. Er valt nog heel wat meer te vertellen en die kans zullen wij niet laten liggen. Stay tuned.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies