Ga verder naar de inhoud

OPINIE On­af­han­ke­lij­ke advocaten, een noodzaak

vrijdag 25 oktober 2024

Op 25 oktober 2024 is het European Lawyers Day. Dit jaar staat deze Europese Dag van de Advocaat in het teken van de onafhankelijkheid van de advocaat, een onderwerp dat voorzitter Peter Callens nauw aan het hart ligt.

Peter Callens

Voorzitter Orde van Vlaamse Balies
Portret voorzitter Peter Callens

Deel dit artikel

"In de ochtend van 13 oktober ontplofte er een bom voor een Amsterdams advocatenkantoor. De advocaten die er werken, beoefenen de sociale advocatuur, bij ons bekend als pro-Deo. Over de achtergrond van de feiten tasten wij in het duister, maar de bedreiging die ervan uitgaat is tastbaar. Intimidatie van advocaten is een ernstig probleem, dat voortdurende aandacht vereist.

Vandaag, 25 oktober, is de Europese dag van de advocaat, dit jaar in het teken van de onafhankelijkheid van het beroep. Een advocaat is zijn beroepstitel pas waard als hij onafhankelijk is. Wat betekent dat en waarom is het belangrijk?

De beroepsregels van de advocatuur kunnen niet duidelijker zijn: advocaten moeten onafhankelijk zijn. Dat betekent dat zij zich niet laten leiden door druk van eigen belangen of door die van andere partijen: enkel het belang van de cliënt telt. Beïnvloedingen van buitenaf zijn ontoelaatbaar.

De advocaat bekommert zich uitsluitend om het belang van de cliënt en bekijkt de problematiek vanop een zekere afstand. Alleen dan kan de advocaat zijn cliënt behoorlijk adviseren en verdedigen. De advocaat is de vertrouwde gids in barre tijden, ook wanneer alle anderen de cliënt in de steek gelaten hebben. Het is aan de advocaat dat de cliënt zijn best bewaarde geheimen toevertrouwt, zonder vrees voor lekken. De advocaat is er niet om anderen welgevallig te zijn, zelfs de rechter niet. De advocaat gaat voor zijn cliënt en alleen voor zijn cliënt.

Als de advocaat zich zou laten leiden door andermans belang, dan zou zijn advies onbetrouwbaar en daardoor waardeloos worden.

Zouden wij maatschappelijk beter af zijn als de overheid toezicht zou houden op de advocaten? Het antwoord op die vraag is: neen. Bijzonder aan ons beroep is dat wij volledig onafhankelijk staan ten aanzien van overheden. Advocaten moeten vrij kunnen adviseren en spreken, zonder angst voor represailles van overheidswege. Een bange advocaat is gewoonweg geen advocaat.

Dat uitgangspunt is een regel die de advocatuur zichzelf van oudsher opgelegd heeft. Wij staan daarin niet alleen. Op 29 juli 2024 bevestigde het Europese Hof van Justitie in Luxemburg (zaak C‑623/22) het nog: de taak van de advocaat omvat ‘het in alle lidstaten als belangrijk erkende vereiste dat elke justitiabele de mogelijkheid moet hebben in alle vrijheid een advocaat te raadplegen, wiens beroep het in wezen is, onafhankelijk juridisch advies te geven aan eenieder die het behoeft.’

Helaas nemen overheden het niet altijd nauw met die onafhankelijkheid. Advocaten die wantoestanden aan de kaak stellen, zijn broodnoodzakelijk maar niet geliefd. In regimes die de mensenrechten niet hoog in het vaandel voeren, worden advocaten onder druk gezet, fysiek bedreigd of vervolgd. Alleen omdat zij hun werk doen voor de verdediging van hun cliënten. Excessen van dien aard in landen als Iran, Wit-Rusland, Rusland, Tunesië of China halen soms de pers. Helaas ontstaat er gewenning, zodat andere ernstige misbruiken onder de radar blijven. Dat is zorgelijk.

Even zorgwekkend is dat, dichter bij ons, zelfs in eigen land, advocaten geïntimideerd worden. Er zijn gevallen bekend waarin advocaten gearresteerd zijn, met enorm persoonlijk leed tot gevolg, omdat zij onterecht geïdentificeerd werden met de daden van hun cliënten. Gelukkig leven wij in een land waar dergelijke wanpraktijken schaars blijven, maar waakzaamheid blijft geboden.

Recenter is ook het misdaadmilieu advocaten in het vizier gaan nemen. Dat onrustbarende fenomeen heeft in 2019 een even ophefmakend als afgrijzenwekkend dieptepunt gekend met de moord op advocaat Derk Wiersum. Het gevaar op beïnvloeding door criminelen is tegenwoordig zeer concreet, ook bij ons. De vrijwaring van de onafhankelijkheid van de advocaat is daarom een thema dat eenieders niet-aflatende aandacht vergt.

Opdat advocaten in alle onafhankelijkheid voluit voor hun cliënt kunnen gaan, moeten zij kunnen terugvallen op een evenzeer onafhankelijke Orde van advocaten. Een Orde die onder toezicht zou staan van de overheid, is niet langer in staat om de onafhankelijkheid van de advocaten te waarborgen. In talloze zaken staat de burger tegenover de overheid. In strafzaken is dat altijd zo, en in belasting- of bestuurszaken ook, denk aan betwistingen over bouw- of andere vergunningen. Zeer dikwijls brengt de burger de aansprakelijkheid van de overheid in het gedrang, wegens fouten of nalatigheden. Advocaten moeten in die zaken ongehinderd en zonder vrees kunnen optreden tegen alle overheden, zonder onderscheid.

Het is daarom dat de Ordes van advocaten ‘zelfregulerend’ optreden, dit betekent zonder overheidsinmenging. Het belang daarvan is onderstreept door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaken Jankauskas (2) en Namazov. Zelfs rechters hebben advocaten geen instructies te geven over hoe zij de verdediging van hun cliënten opvatten. Als de burger daadwerkelijke rechtsbescherming wil, dan is overheidstoezicht over de advocatuur uit den boze.

Laat er geen misverstand over bestaan: advocaten staan niet boven de wet. Zij mogen hun cliënten niet helpen de wet te overtreden. Doen zij dat wel, dan kunnen zij vervolgd worden. Maar overigens is het de beroepsgroep zelf die hun gedrag beoordeelt, via het tuchtrecht. In de afgelopen 2 jaar hebben de tuchtraden, in Vlaanderen alleen al, 26 advocaten geschrapt wegens deontologisch wangedrag. Niets om trots op te zijn, behalve op de doortastendheid van de stafhouders, de tuchtraden en de zelfregulering.

Onafhankelijkheid van de advocatuur is, zonder enige overdrijving, een fundament van de democratie."

Ook interessant

Standpunt Rechtstaat
woensdag 14 augustus 2024

Hoe kan het regeerakkoord ons rechtssysteem versterken?

Wat zal het regeerakkoord betekenen voor justitie? Hoe kan het ons rechtssysteem versterken? De Orde van Vlaamse balies boog zich over deze vragen en bezorgde in juli alvast een ambitienota aan de partijen die deelnemen aan de formele onderhandelingen om te informeren, inspireren en ondersteunen bij het opstellen van het regeerakkoord.

Meer lezen
Strafrecht Standpunt
vrijdag 12 mei 2023

Nieuwe SMS, nieuwe bezwaren

Het kabinet Justitie heeft haar vierde poging om justitie menselijker, sneller en straffer te maken ingediend in de Kamer. We bekijken het ontwerp kritisch in de context van onze opmerkingen bij het voorontwerp.

Meer lezen