Nieuw wetsontwerp streeft naar taalevenwicht in Brusselse justitiële organen
Schijven waarop erelonen curatoren berekend worden voor vijfde keer verhoogd met 5%
Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens: een steun voor klokkenluiders
Een jaar geleden traden twee nieuwe wetten in werking om klokkenluiders in privébedrijven en in de federale publieke sector beter te beschermen. Ze zetten een Europese richtlijn om in Belgisch recht en vullen wetgeving aan die al bestond in de publieke sector, vooral op federaal niveau.
De nieuwe wetten bieden niet enkel bescherming voor klokkenluiders, maar ook verschillende soorten ondersteuning door een onafhankelijke instelling: het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM).
Het FIRM doet voor deze ondersteuningsmaatregelen een beroep op experten. Het roept advocaten en advocatenkantoren die betrokken willen worden bij de verdediging van klokkenluiders op om zich te melden.
Edward Snowden, Chelsea Manning, Antoine Deltour… Het zijn enkele bekende klokkenluiders die publiekelijk aan het licht brachten dat er misstanden zijn in de organisatie waarvoor ze werken. Maar ook in België zouden sommige misstanden nooit aan het licht zijn gekomen zonder een klokkenluider.
De meeste klokkenluiders komen bovendien niet in de media en hun melding blijft vaak onbekend voor het grote publiek, maar is net zo belangrijk voor de samenleving en het algemeen belang.
Er zijn organisaties en bedrijven die de melding van een klokkenluider verwelkomen. Ze zien het als een kans om te werken aan hun integriteit. Anderen staan helaas niet positief tegenover een melding, ook als de feiten niet openbaar worden gemaakt.
Voor sommige klokkenluiders kunnen de gevolgen enorm zijn. Als ze op de hoogte zijn van misstanden of fraude, melden ze dit niet altijd uit angst voor vergeldingsmaatregelen.
Europese richtlijn
Daarom besliste de Europese Unie in 2019 om de bescherming van klokkenluiders binnen de lidstaten te versterken. De Europese richtlijn (Richtlijn (EU) 2019/1937 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2019 inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden) is sindsdien omgezet in Belgisch recht door twee wetten, één voor de privésector (Wet van 28 november 2022 betreffende de bescherming van melders van inbreuken op het Unie- of nationale recht vastgesteld binnen een juridische entiteit in de private sector) en één voor de federale publieke sector (Wet van 8 december 2022 betreffende de meldingskanalen en de bescherming van de melders van integriteitsschendingen in de federale overheidsinstanties en bij de geïntegreerde politie). Beide wetten zijn vorig jaar in werking getreden.
De wetten leggen vast welke soorten misstanden of fraude klokkenluiders kunnen melden. Voor de privésector vallen 14 domeinen onder de wet: openbare aanbestedingen, volksgezondheid, transportveiligheid, milieubescherming, …. Voor de publieke sector hoeft een melding geen betrekking te hebben op een specifiek domein, maar kan het gaan om elke schending van de integriteit, een ruim gedefinieerd begrip dat elke bedreiging van het algemeen belang omvat (schending van de wet, gevaar voor leven of gezondheid, ernstige schending van professionele verplichtingen).
Er zijn specifieke regels en mechanismen opgesteld, waaronder interne meldingskanalen, voor particuliere bedrijven met meer dan 50 werknemers en voor federale overheidsinstanties. Klokkenluiders kunnen ook rapporteren aan een onafhankelijke externe instantie. De Federale Ombudsman is de coördinator voor klokkenluiders uit de privésector en het externe kanaal voor de afhandeling van klokkenluiders uit de publieke sector, behalve voor de politie en de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, waarvoor respectievelijk Comité P en Comité I verantwoordelijk zijn. Deze klokkenluiderskanalen staan in voor het onderzoeken van de feiten die door de klokkenluider zijn gemeld. In bepaalde uitzonderlijke gevallen kan de klokkenluider overgaan tot een openbaarmaking van de melding.
Maximale bescherming
Het doel van de beschermingsmaatregelen is om klokkenluiders die misstanden of fraude op het werk melden maximale bescherming te bieden tegen represailles.
De Federale Ombudsman, Comité P en Comité I bieden klokkenluiders buitengerechtelijke bescherming tegen represailles, zoals ontslag, ongunstige beoordeling of weigering van promotie. Deze bescherming bestaat met name uit een schriftelijk verzoek aan de werkgever, die moet bewijzen dat de ongunstige maatregel geen verband houdt met het klokkenluiden.
Er is een omkering van de bewijslast: de genoemde stappen worden a priori als represailles beschouwd. Het is aan de werkgever om het tegendeel te bewijzen.
Klokkenluiders kunnen ook naar de rechter stappen.
Niet alleen werknemers krijgen bescherming. Ook voormalige personeelsleden, stagiairs, zelfstandigen, aandeelhouders, leveranciers en onderaannemers kunnen van deze bepalingen gebruik maken.
Informatie en ondersteuning
Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM), een onafhankelijke instelling die in 2019 door het Federaal Parlement werd opgericht om de grondrechten in België te beschermen en te bevorderen, is verantwoordelijk voor het verstrekken van informatie aan klokkenluiders en aan iedereen die informatie over dit onderwerp wil.
Het biedt ook ondersteuning aan klokkenluiders die dat nodig hebben. Ondersteuning kan op verschillende manieren worden geboden: psychologische ondersteuning, juridische bijstand, financiële steun voor juridische procedures, loopbaanbegeleiding, sociale ondersteuning, technische ondersteuning op het gebied van gegevensbescherming of mediatraining voor klokkenluiders die met de pers willen spreken.
Stress en druk
Het melden van misstanden of fraude op het werk is belangrijk voor de samenleving en het algemeen belang, omdat die misstanden dan in de toekomst kunnen worden voorkomen.
Maar de gevolgen voor klokkenluiders kunnen ernstig zijn, zowel op het werk als in hun privéleven. Klokkenluiders hebben vragen, voelen zich vaak alleen en kunnen onder veel stress staan. Ze melden misstanden omdat die indruisen tegen hun integriteit en waarden. Vaak willen ze vooral dat hun organisatie goed functioneert, maar willen ze daarvoor niet ontslagen worden of gedwongen ontslag nemen. Ze maken zich ook vaak zorgen over de gevolgen voor de relatie met hun collega's en kunnen soms onder druk worden gezet. Voor sommige klokkenluiders is deze situatie echt traumatisch.
Het FIRM kan met de hulp van psychologen de nodige psychologische ondersteuning bieden aan klokkenluiders die dat nodig hebben.
Een klokkenluiderscultuur
De bescherming van klokkenluiders tegen represailles, de verschillende beschikbare meldingskanalen en de ondersteunende maatregelen voor klokkenluiders helpen allemaal bij het creëren van een cultuur die bevorderlijk is voor het opsporen van misstanden en fraude binnen bedrijven en federale overheidsinstanties, waar integriteit een essentiële waarde moet zijn.
Om klokkenluiders meer bewust te maken van hun rechten, lanceert het FIRM dit jaar een informatiecampagne.
Een tweejaarlijks rapport
Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens heeft ook de taak om elke twee jaar een onafhankelijk evaluatierapport op te stellen over de bescherming van klokkenluiders in België. Het eerste rapport wordt verwacht in 2025 en zal naar de federale regering en de federale Kamers worden gestuurd.
Oproep voor advocaten
Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens is op zoek naar advocaten of advocatenkantoren die bereid zijn juridische bijstand te verlenen aan klokkenluiders die gevallen van misstanden of fraude op het werk hebben gemeld en die te maken krijgen met represailles of zelf worden vervolgd voor daden die verband houden met hun melding.
Wil u als advocaat betrokken raken bij de verdediging van klokkenluiders? Lees de oproep van het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens of ga naar www.federaalinstituutmensenrechten.be.
Deze tekst werd geschreven door het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM).
Lees ook deze artikels
Oproep: levert u of uw kantoor binnenkort bijstand aan erkende klokkenluiders?
Bepaalde klokkenluiders zullen voortaan beter beschermd worden door nieuwe wetgeving. Het Federaal Instituut voor de bescherming en de bevordering van de Rechten van de Mens (FIRM) is onder meer bevoegd voor het verlenen van onafhankelijke informatie en advies en om ondersteuning te verlenen aan melders in het kader van gerechtelijke procedures.
OVB luidt stormklok over beroepsgeheim van de advocaat
Het federale parlement heeft op 24 november een wet goedgekeurd ter omzetting van de 'Klokkenluidersrichtlijn' in de private sector. We stellen echter vast dat de wet een definitie van het beroepsgeheim van de advocaat bevat, terwijl we de minister en het parlement uitdrukkelijk hadden opgeroepen om daarvan af te zien.
Ook interessant
Podcast Ten Gronde: F*Q deontologie
In een boeiende aflevering van de podcast Ten Gronde, gemodereerd door bestuurder Jan Meerts, wordt de deontologie kritisch in vraag gesteld, met een focus op de veranderende landschappen van ethiek en praktijk. Mr. Eva Raepsaet, stafhouder Luk Delbrouck en vice-stafhouder Frank Judo betreden de arena om te debatteren over de ethiek en de grenzen van het beroep.
Deze podcast biedt een unieke kans om diepgaand inzicht te krijgen in de ethiek en de moderne ontwikkelingen van het beroep. Luister alsof u er zelf bij was!
Dit was Dag van de Rechtstaat 2024
Op vrijdag 15 maart 2024 vond de vijfde Dag van de Rechtsstaat plaats in Mechelen. Bekijk het verslag van deze boeiende namiddag.