Databank van vonnissen en arresten: een gemiste kans

Op donderdag 6 oktober 2022 keurde de Kamer een wet goed die voorziet in de oprichting van een databank van vonnissen en arresten en een wijziging van de manier waarop gerechtelijke beslissingen worden bekendgemaakt.

Ook bevat de wet een kleine wijziging aan de wrakingsprocedure voor leden van de assisenjury.

De wet vormt een tweede poging van de wetgever om artikel 149 van de Grondwet uit te voeren. Dat artikel werd in 2019 gewijzigd om de ouderwetse bekendmakingswijze van vonnissen en arresten te moderniseren. Een eerdere poging daartoe in de wet van 5 mei 2019 faalde omdat die wet teveel gebreken vertoonde. Ze werd daarom vorig jaar opgeheven.

De nieuwe wet regelt enerzijds de bekendmaking van vonnissen en arresten. Dat zal vanaf eind 2023 in gepseudonimiseerde vorm gebeuren via het zogenaamde Centraal register voor de beslissingen van de rechterlijke orde (CRBRO).

Ondanks onze opmerkingen en onze tussenkomst tijdens de hoorzitting, is de nieuwe wet nog steeds niet vrij van gebreken:

• In de eerste plaats zijn de verwerkingsdoeleinden te beperkt omschreven. De databank zal immers vooral dienen ter ondersteuning van de werkzaamheden van magistraten en ter optimalisering van de organisatie van de hoven en rechtbanken. Ons voorstel om de databank ook aan te wenden "ter ondersteuning van de rechtzoekenden en hun advocaten en ter bevordering van een degelijke rechtsbedeling” heeft jammer genoeg geen gehoor gevonden.
  
• In de tweede plaats is de massieve download en verwerking van de gegevens in het register principieel verboden. Wel kan het beheerscomité derden daartoe machtigen om zo algoritmes en informaticatools te ontwikkelen ter ondersteuning van magistraten. Dat is problematisch, omdat het principiële verbod op bulkdownload, dat een randvoorwaarde is voor de inzet van artificiële intelligentie, de ontwikkeling van innovatieve applicaties afremt die een tegengewicht zouden kunnen bieden tegen de krachtigere verwerkingsmethoden waar magistraten over zullen kunnen beschikken.
  
  Meer in het algemeen steekt het verbod een stokje voor de ontwikkeling van applicaties die het recht voor iedereen meer toegankelijk zou kunnen maken. Ook valt te denken aan tools die in staat zijn om de waarschijnlijkheidsgraad van de uitkomst van een geschil in te schatten. Dat kan belangrijk zijn om procedures met onvoldoende slaagkansen te vermijden, waardoor de werklast van Justitie kan afnemen.
  
• Ondanks onze herhaaldelijke verzoeken heeft de advocatuur slechts een plaats als waarnemer en geen volwaardige plaats met stemrecht in het beheerscomité. Dat comité beschikt over een reeks belangrijke bevoegdheden. Niet alleen moet dat orgaan de Koning adviseren bij de uitvoering van de wet, maar ook ziet het comité toe op de werking van het register en machtigt het, zoals gezegd, derden om de gegevens in de databank in bulk te downloaden ter ontwikkeling van algoritmes en informaticatools voor magistraten.
  
  We hebben meermaals beklemtoond dat advocaten als proces-actor een wezenlijke bijdrage leveren aan de totstandkoming van vonnissen en arresten en dus ook een stem moeten hebben in de wijze waarop (de gegevens in) die uitspraken worden verwerkt. Het gaat bovendien niet alleen om de persoonlijke gegevens van de advocaat, maar ook die van zijn cliënt.
  
• Tot slot beschikken leden van de magistratuur, en potentieel ook het parket, over een ruimere toegang tot de niet-gepseudonimiseerde gegevens dan de andere procespartijen, wat volgens ons de wapengelijkheid en de tegensprekelijkheid van het debat in het gedrang brengt. Zo kunnen magistraten in een zaak waarin de debatten nog niet gesloten zijn, een gemotiveerd verzoek indienen om een of meerdere specifieke niet-gepseudonimiseerde vonnissen te kunnen raadplegen. Principieel zien we niet in waarom een rechter zelf informatie over de partijen zou moeten kunnen opzoeken. In elk geval hebben we gedaan gekregen dat een rechter de partijen wel moet inlichten over het resultaat van zijn raadplegingsverzoek, zodat ze er een tegensprekelijk debat over kunnen voeren.
  
  Verder hebben alle partijen bij een vonnis, ook toegang tot dat specifieke vonnis. Dat geeft het parket in theorie toegang tot alle vonnissen waarbij het een partij was. Ook die grondslag leidt dus potentieel tot een veel ruimere toegang dan waarover de andere partijen beschikken.

In de commissie Justitie verklaarde de minister wel dat hij na de goedkeuring van de wet een nieuwe werkgroep zal oprichten, waarin hij ook de advocatuur zal betrekken. Daarin zal onder meer worden nagegaan hoe op ethische en doeltreffende wijze de toegang tot de databank kan worden uitgebreid met het oog op de inzet van artificiële intelligentie door niet-gemachtigde derden.

De advocatuur is altijd vragende partij geweest om betrokken te worden in de vele werkgroepen die deze wet hebben uitgewerkt. Jammer genoeg is aan onze verzoeken nooit gehoor gegeven. We menen dat we nuttiger werk hadden kunnen leveren als we sneller waren betrokken. Verder had de denkoefening over de inzet van artificiële intelligentie van meet af aan een onderdeel moeten zijn bij de uitwerking van de wet.

Verder bevat de wet ook een beperkte wijziging aan de wrakingsprocedure voor de assisenjury. Zo wordt het aantal gezworenen dat de beschuldigde en de procureur-generaal kunnen wraken opgetrokken naargelang er meer plaatsvervangende leden zijn.

Deze wijziging treedt onmiddellijk in werking op de dag dat de wet wordt bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad.