Advocaat mag zich niet beperken tot loutere vermelding van uurtarief in ere­loon­over­een­komst

Het Hof van Justitie antwoordt in het arrest van 12 januari 2023 op enkele prejudiciële vragen voorgelegd door een Litouwse rechter. De zaak handelt over een beding in overeenkomsten gesloten tussen een advocaat en een particuliere cliënt voor het verrichten van juridische diensten. Daarin worden de kosten van de verleende diensten vastgelegd op basis van een uurtarief, zonder verdere preciseringen.

Het Hof van Justitie oordeelt dat dergelijk beding onder het begrip “eigenlijk voorwerp van de overeenkomst” valt in de zin van de richtlijn oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten. De draagwijdte van het vereiste dat bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd, moet overeenkomstig het Unierecht ruim worden opgevat.

De concrete werking van het mechanisme waarop het betrokken beding betrekking heeft, moet in de overeenkomst op een transparante wijze worden uiteengezet. Dat houdt in dat de consument op basis van duidelijke en begrijpelijke criteria de economische gevolgen kan inschatten die voor hem uit dat beding voortvloeien.

Het Hof van Justitie meent wel dat van een verkoper (advocaat) niet kan worden geëist dat hij de consument informeert over de uiteindelijke financiële consequenties van zijn verbintenis, die afhangen van onvoorzienbare toekomstige gebeurtenissen waarover deze verkoper (advocaat) geen controle heeft.

Echter, de verkoper (advocaat) moet voor de sluiting van de overeenkomst aan de consument informatie verstrekken:

• die de consument in staat stelt om met de nodige voorzichtigheid een beslissing te nemen, met volledige kennis van de mogelijkheid dat dergelijke gebeurtenissen zich voordoen en de gevolgen die deze kunnen hebben voor de duur van de desbetreffende juridische diensten
• die kan variëren in functie van het voorwerp en de aard van de overeengekomen juridische diensten alsook in functie van de toepasselijke beroeps- en gedragsregels
• die aanwijzingen bevat die de consument in staat stellen om bij benadering de totale kosten van de diensten te ramen. Het zou daarbij kunnen gaan om een raming van het voorzienbare of minimale aantal uren dat nodig is om een bepaalde dienst te verlenen, of om een verbintenis om met redelijke tussenpozen tussentijdse facturen of verslagen te bezorgen waarin het aantal reeds gepresteerde werkuren wordt vermeld.

Het Hof van Justitie besluit dat een beding waarin de kosten worden vastgelegd op basis van een uurtarief, zonder dat de consument vanwege de advocaat vooraf de informatie ontvangt die hem in staat stelt om met de nodige voorzichtigheid een beslissing te nemen op basis van volledige informatie over de economische gevolgen van deze overeenkomst, niet voldoet aan het vereiste dat bedingen duidelijk en begrijpelijk moeten worden geformuleerd in de zin van het Unierecht.

Het Hof van Justitie doet ook uitspraak over de gevolgen van een dergelijke schending van het Europees recht. De nationale rechter is verplicht om dat beding buiten toepassing te laten, tenzij de consument zich daartegen verzet.

Indien een overeenkomst voor het verrichten van juridische diensten volgens de relevante bepalingen van het nationale recht niet kan voortbestaan na de schrapping van het kostenbeding en die diensten reeds zijn verricht, kan de nationale rechter besluiten tot het herstellen van de situatie waarin de consument zou hebben verkeerd zonder dat beding. Dat is zelfs zo wanneer dat ertoe leidt dat de advocaat geen vergoeding voor zijn diensten ontvangt.

Als de consument uiterst nadelige gevolgen zou ondervinden van de nietigverklaring van de overeenkomst in haar geheel, kan de rechter de nietigheid van dat beding verhelpen door het te vervangen door een nationale bepaling van aanvullend recht of door een bepaling waarover partijen het eens zijn dat deze wordt toegepast. De nationale rechter mag het nietig verklaarde oneerlijke beding echter niet vervangen door een eigen begroting van het ereloon.