Voorzitter op vrijdag: "De mens wil door een mens beoordeeld worden en door een mens bijgestaan worden."

Ohne Anwalt kan man einpacken. Dat opschrift prijkt op de goodiebags van de Deutscher Anwaltverein. Een hoopgevend signaal aan de congresgangers, onder wie uw dienaar, die zich aanboden voor de studiebijeenkomst die de Berliner Anwaltsverein op 1 november organiseerde in de Duitse hoofdstad onder het thema ‘Opportuniteiten voor artificiële intelligentie in de rechtspraktijk’. Een kort verslag.

Je vindt van artificiële intelligentie wat je wilt. Maar zonder advocaat kun je wel inpakken. Lees: zonder menselijke advocaat kun je inpakken. De donderpredikers van het einde van ons beroep zullen ongelijk krijgen: de mens wil door een mens beoordeeld worden en in die beproeving door een mens bijgestaan worden. Inderdaad, zoals Woody Allen al wist, voorspellen is moeilijk, vooral als het over de toekomst gaat.

Een deelnemer proclameerde met overtuiging dat in de juridische sector de centrale rol van de mens nooit zou wegvallen. Artificiële intelligentie blijft hooguit een hulpmiddel. Het echte werk zal door mensen gedaan worden! Instemmend geknik alom. Een Finse deelnemer, die zichzelf oldskool noemde en dat ook enigszins uitstraalde, vond AI maar niks en hoopte dat het fenomeen uit onze gerechtsgebouwen zou wegblijven.

Tot een Oostenrijkse advocaat zei dat sommige juridische processen nu al zuiver digitaal verlopen. Denk aan snelheidsovertredingen. Of sommige wandaden die beteugeld worden met GAS-boetes. Mensenhanden of -ogen komen er nauwelijks aan te pas. Ja, dat moest de assemblee wel toegeven.

Een Poolse advocaat rakelde het persoonlijk doorleefde verhaal op van de verkeersboete die hij opliep toen hij een keer te snel over de ringweg rond Wenen schuurde. Zijn publieke biecht maakte ons deelgenoot van de informatie dat deze confrater een uitnodiging thuisgestuurd kreeg om 125€ boete te betalen. Advocaat zoals hij is, was het onze beroepsgenoot natuurlijk opgevallen dat het betalingsverzoek geen stavingsstukken bevatte. Aha. De confrater kroop in zijn pen en protesteerde bij de bevoegde dienst: er was geen foto, geen vaststelling van de reële snelheid, geen verantwoording van correcte ijking van het radartoestel, enzovoorts. Hoe kon de Weense politie dan weten dat hij op die dag wel op die plaats tegen die snelheid reed?

Onderschat de Oostenrijkse politie echter niet. Waarempel, amper enkele dagen later ontving onze Poolse vriend alle gevraagde stavingsstukken. Een soort penale Sachertorte recht in zijn gezicht gesmakt, zo zal het politieantwoord aangevoeld hebben, maar gelukkig met een stukje Weense Gemütlichkeit erbij, want zijn boete werd gereduceerd tot de helft. Advocaat zijn loont.

Het lag even op mijn lippen om onze Poolse confrater te zeggen dat hij van geluk mocht spreken dat hij zijn overtreding niet pakweg op de ringweg van een of andere Oost-Vlaamse stad begaan had. Daar zou de bevoegde dienst al snel, zonder artificiële intelligentie, het dossier doorverwezen hebben naar de plaatselijke politierechter, bij wie de kans op halvering van de boete een stuk kleiner zou geweest zijn dan in Wenen. Wenen staat in dat deel van het Vlaamse land vooral bekend als werkwoordsvorm.

Dat er, daar in Berlijn, een brede consensus was dat de menselijke component in de juridische bijstand centraal zal blijven, zal de meesten onder ons geruststellen.

Minder rustgevend was de ongelijkheid die dreigt te ontstaan tussen advocaten die zich een eigen AI-omgeving kunnen permitteren en andere, veelal kleinere kantoren, voor wie dat moeilijk ligt. Zo ontstaat de vraag naar de rol van de balie in dat ongelijkheidsverhaal. Moet de balie AI-tools ter beschikking stellen? Zo ja, welke? Hoe kiest de balie tussen de aanbieders? De balie van Parijs heeft de spits afgebeten en vorige maand een deal gesloten met de uitgeverij Dalloz-Lefebvre. Die stelt tot eind 2025 generatieve AI-tools ter beschikking van advocaten voor juridisch werk, beperkt weliswaar tot de eigen gegevensbank van de uitgever. Ook wij onderzoeken of wij hier te lande zoiets kunnen doen, spijts het beperktere aanbod op onze veel kleinere markt en ondanks de afwezigheid van de databank vonnissen en arresten, die nog steeds op zich laat wachten. Het is niet de bedoeling zomaar iets te lanceren, het moet ook goed zijn.

Een ander punt van zorg is de toekomst van de jongere advocaten. Dat houdt mij bezig. Als er eensgezindheid is dat wij nood zullen blijven hebben aan menselijke input vanwege advocaten, op het stuk van strategie, empathie, contextueel inzicht, zin voor psychologie van rechters en wederpartijen, innoverende ideeën over toekomstige rechtspraak en dergelijke – allemaal zaken die AI in geen velden noch wegen kan bieden – dan betekent dat eigenlijk dat er eensgezindheid over bestaat dat de nood aan ervaren advocaten zal blijven bestaan. Maar wat met de advocaten die pas tot het beroep zijn toegetreden en de genoemde skills nog niet in de vingers hebben? Welk zinvol werk zullen de advocatenkantoren aan hén kunnen bieden, als straks AI veel sneller en goedkoper de opdrachten zal kunnen verrichten die jongere advocaten nu krijgen om zich in het vak te bekwamen?

En als er minder zinvol werk is voor jongeren, zal de instroom aan jongere advocaten niet opdrogen, zodat er op termijn te weinig ervaren advocaten zullen zijn? Volgens mij is dat een grote uitdaging voor de toekomst, want AI houden wij niet tegen.

Momenteel is AI niet meer dan een hulpmiddel in de rechtspraktijk. Voor juridische opzoekingen en redeneringen schenken de AI-tools geen voldoening. Verre van, trouwens. Daarop vertrouwen is gevaarlijk. Vertrauen ist gut, Anwalt ist besser, staat er ook op de opbergzakken van de Deutscher Anwaltverein. Maar die zekerheid is er wellicht niet voor lang en niet voor alles. Dus laten wij AI met verstand gebruiken en ons ermee vertrouwd maken.

‘De beste manier om de toekomst te voorspellen, is ze te maken’, zei Abraham Lincoln, niet de minste onder de Amerikaanse presidenten.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies