"Luchtalarm? Gelieve verder te pleiten!" De impact van de oorlog op de Oekraïense advocatuur

Lidia Izovitova spreekt geen Engels. Daarom werd ze tijdens het interview bijgestaan door de vicedirecteur van UNBA Valentyn Gvozdiy. Hij antwoordt ook in de video's op onze vragen.

Mevrouw Izovitova, vooreerst gefeliciteerd met de award en hartelijk dank om deel te willen nemen aan dit interview. We begrijpen dat het geen evidente tijden zijn. De oorlog heeft al veel menselijk leed veroorzaakt. Wat is de impact op Oekraïense advocaten geweest?

"Net als andere burgers, zijn heel wat advocaten en hun families moeten vluchten ten gevolge van de oorlog. UNBA heeft, in samenwerking met nationale en internationale organisaties, een hulpverleningsnetwerk opgezet om hen te voorzien van toegang tot voedsel, onderdak, internet, tijdelijke jobs, etc. Tot vandaag hebben we al meer dan 450 aanvragen verwerkt van gewonde advocaten, families van overleden advocaten, advocaten die hun woning vernietigd zagen of die levensnoodzakelijke medicatie moeten hebben."

Kunnen advocaten hun beroep nog uitoefenen?

In de chaos van de eerste weken van de oorlog was het erg moeilijk om te kunnen werken in de rechtbanken. Als advocaten en hun cliënten al op de hoogte waren van het ogenblik van de zitting, was het nog maar de vraag of ze daar daadwerkelijk zouden kunnen verschijnen.

Verschijning via videoconference werd al voor de oorlog gebruikt in Oekraïne, maar de rol van digitale juridische dienstverlening is nog veel belangrijker geworden. In augustus heeft UNBA een elektronisch systeem geïntroduceerd waardoor het niet langer nodig is om langs een postkantoor te gaan. Dat heeft de procedurele informatiestroom enorm vereenvoudigd. Bovendien heeft de overheid de gerechtskosten verlaagd voor advocaten/partijen die procedures en documenten digitaal opstarten en doorsturen."

De digitale oplossing vereist uiteraard elektriciteit en een stabiele internetverbinding. Wat is de impact geweest van de recente bombardementen op kritieke infrastructuur zoals de elektriciteitsvoorziening?

"De bombardementen hebben heel veel burgers afgesneden van elektriciteit en water. Dat was uiteraard een menselijke catastrofe, maar had ook impact op de werking van justitie. Noch UNBA of de lokale balies, noch de rechtbanken beschikken over zelfstandige energiegeneratoren. Net als de meeste andere communicatievormen, was op die manier ook deelname aan een hoorzitting via videoconference tijdelijk onmogelijk en werden belangrijke basisapplicaties zoals het register van Oekraïense advocaten verstoord.

UNBA zal de internationale hulp nu inzetten om energiegeneratoren te kopen zodat de basisfuncties steeds kunnen worden uitgevoerd. Onze boodschap is dat UNBA en de Oekraïense advocaten zullen blijven werken en vechten voor de bescherming van mensenrechten, ongeacht de situatie."

Wilt u onze Oekraïense confraters steunen? Kijk dan onderaan deze pagina.

U vermeldde de rechtbanken. Zijn deze nog volledig operationeel, behoudens de stroomonderbrekingen?

"Ondanks de oorlog toont het hele Oekraïense rechtssysteem een hoge mate van stabiliteit en veerkracht. In augustus was men in 14% van alle rechtbanken en hoven tijdelijk niet in staat om recht te spreken. 75 van de 777 gerechtsgebouwen waren beschadigd of vernietigd. In reactie daarop en voor de veiligheid van alle aanwezigen werd de territoriale rechtsmacht gewijzigd. Momenteel werken rechters over alle gecontroleerde gebieden, met uitzondering van de Krim en delen van regio’s Zaporizhia, Kherson, Donetsk en Loehansk.

Er zijn echter wel degelijk problemen geweest. Sommige rechtbanken evacueerden de gebouwen bij een bomalarm, waardoor advocaten en hun cliënten volledig onbeschermd op straat stonden. UNBA heeft daar recent een einde aan kunnen stellen. Andere rechtbanken daarentegen doen gewoon voort met de hoorzitting tijdens een bomalarm en bedreigen advocaten zelfs met tuchtprocedures als ze de rechtszaal verlaten."

Dat klinkt erg problematisch. Wat is daarvoor de achterliggende reden?

"Rechtbanken hebben geen lokalen die dienst kunnen doen als schuilkelder, maar belangrijker is dat rechters door hun oversten zelfs in de huidige omstandigheden worden verplicht om recht te blijven spreken binnen een redelijke term. De term “redelijk” zou uiteraard anders moeten worden toegepast in de huidige situatie."

Wat heeft UNBA daartegen al gedaan?

"UNBA heeft een lijst opgesteld met geldige redenen voor afwezigheid van de advocaat onder het huidige regime van martial law. Als die er niet in slaagt om te verschijnen ten gevolge van de oorlog (bomalarm, geen elektriciteit, geen transportmogelijkheden, aanval op het gebied waar de advocaat gevestigd is of bezetting van dat gebied), zal dat niet tot tuchtsancties kunnen leiden."

Wordt de huidige situatie misbruikt ten nadele van de advocatuur en de rechtstaat?

"Er is een nog niet nader geïdentificeerde groep die zichzelf de “Justice Working Group” noemt en die op het internationale toneel aan het verkondigen is dat de Oekraïense balie een bedreiging vormt voor de hervorming van justitie. In het officiële herstelplan opgesteld door de National Council for the Recovery of Ukraine from the War werd zelfs een uitgebreid platform geboden aan deze werkgroep om UNBA te bekritiseren.

Hoewel dat ontkend wordt, lijken zij te ageren onder toezicht van de overheid. In ieder geval zijn hun uitspraken nog niet ingetrokken of weerlegd. We moeten dat beschouwen als een bedreiging voor de onafhankelijkheid van de balie en haar bevoegdheid tot zelfregulering."

UNBA heeft de CCBE Human Rights Award ontvangen voor de bijdrage aan de bescherming van mensenrechten en de rechtstaat tijdens de oorlog. We hebben al enkele verwezenlijkingen vermeld, zoals de verdere digitalisering van het beroep en de hulp voor advocaten in nood. Waar zet UNBA nog op in?

"De oorlog heeft Oekraïne gedwongen tot de invoering van martial law, waardoor bepaalde beperkingen van kracht zijn. Die beperkingen zijn wettelijk gerechtvaardigd onder bepaalde voorwaarden, maar UNBA houdt deze nauwlettend in de gaten en komt tussen waar nodig, soms met en soms zonder succes.

Juridische bijstand is een cruciaal mensenrecht voor de bescherming van andere rechten. Het is onze missie om bijstand te verlenen aan ieder die het nodig heeft en we doen er alles aan om die taak te blijven vervullen voor zoveel mogelijk mensen. Ondanks de aanzienlijke betalingsachterstand van de staat, helpen onze advocaten nog steeds soldaten en ontheemden pro bono, en geven ze burgers toelichting bij hun rechten.

Recent engageerde UNBA zich ook in de organisatie van rechtsbijstand aan de meer dan 10.000 kinderen en ouders die gedwongen in het buitenland verblijven ten gevolge van de oorlog. Het gebeurt ook dat kinderen afgescheiden worden van hun ouders of hun voogden door de aanduiding van een tijdelijke voogd ter plekke.

Ten slotte werkt UNBA nauw samen met buitenlandse balies en internationale advocatenorganisaties, in het bijzonder over de rechten van bijstand aan Oekraïense asielzoekers, de erkenning van de beroepskwalificaties en de toegang tot de arbeidsmarkt."

Over internationale samenwerking gesproken: Oekraïne lonkt meer dan ooit naar het Westen en wil tot de EU toetreden. Voldoet de Oekraïense rechtstaat aan de voorwaarden?

"De Europese Commissie heeft 7 noodzakelijke hervormingen geïdentificeerd, waaronder een hervorming van het Grondwettelijk Hof, de strijd tegen corruptie en witwassen en de wetgeving inzake etnische minderheden. Die hervormingen zijn bezig en sommige ervan zijn al bijna voltooid, zoals de uitwerking van een nieuw anti-corruptiesysteem waarbij enkel nog louter juridische instanties betrokken zijn in de strafrechtelijke procedure. Het is belangrijk dat die vooruitgang wordt erkend, maar Oekraïne werkt intussen verder richting Europese integratie."

Zijn er lessen die u heeft kunnen trekken uit het afgelopen jaar? Dingen die misschien niet zo duidelijk waren voor de uitbraak van de oorlog?

"We hebben geleerd wat de solidariteit van ons beroep werkelijk betekent. Die solidariteit kent geen grenzen en heeft ons geloof in de missie van de balie met betrekking tot de bescherming van de advocatuur en de rechtstaat versterkt. Collega’s van letterlijk over de hele wereld hebben ons financieel geholpen, hulp die we gebruiken om advocaten en hun families in nood te helpen.

We durven zonder schroom zeggen dat de balie als zelfregulerend orgaan de meest stabiele organisatie binnen het Oekraïense juridische systeem is. En we zullen alles in het werk stellen om de belangrijke taken van de balie te blijven vervullen in deze moeilijke omstandigheden."

De OVB wenst u en bij uitbreiding al onze Oekraïense collega’s veel sterkte en succes.